زمان خواندن 5 دقیقه
می‌دانید ساختار سازمانی چیست؟ ساختار سازمانی یک شرکت سلسله مراتبی از تیم‌ها، رهبران، مدیران و مشارکت‌کنندگان فردی کسب و کار است.
ساختار سازمانی یک شرکت سلسله مراتبی از تیم‌ها، رهبران، مدیران و مشارکت‌کنندگان فردی کسب‌وکار است. این ساختار تعیین می‌کند که کارکنان چه کاری انجام می‌دهند، به چه کسانی گزارش می‌دهند و چگونه تصمیم گیری می‌کنند. به بیان ساده، ساختار سازمانی مانند نقشه ای است که به سادگی نحوه کار شرکت شما و نحوه سازماندهی نقش‌های آن را توضیح می‌دهد.
ساختار سازمانی به کارمندان کمک می‌کند وظایف و مسئولیت‌هایشان را بشناسند، بدانند به چه کسی باید گزارش دهند، چه تصمیماتی باید بگیرند و چطور با افراد و تیم‌های مختلف در شرکت تعامل داشته باشند. ساختارهای سازمانی می‌توانند متمرکز یا غیرمتمرکز، سلسله مراتبی یا دایره‌ای، افقی یا عمودی باشند.
خیلی از شرکت‌ها از مدل سنتی ساختار متمرکز استفاده می‌کنند. این سازمان‌ها، یک رهبری متمرکز دارند، زنجیره دستورات و نقش افراد در آنها کاملا مشخص است.
برعکس در ساختار غیرمتمرکز، تیم‌ها اختیارات بیشتری در تصمیم‌گیری‌ها دارند و ممکن است بین گروه‌ها، همکاری متقابل وجود داشته باشد.
ساختار سلسله مراتبی یک چارت سازمانی هرمی شکل است که یک نقش در راس هرم وجود دارد و زنجیره دستورات از بالا به پایین است.
از آن طرف، چارت سازمانی دایره‌ای مثل دایره‌های متحدالمرکز هستند که رهبر شرکت در مرکز دایره قرار دارد و گردش اطلاعات از حلقه‌ای به حلقه دیگر است.
چارت سازمانی عمودی یک زنجیره دستورات مشخص دارد که گروه کوچکی از رهبران در بالای آن قرار دارند و هر سطح پایینتر، مسئولیت و اختیارات کمتری دارد.
در ساختار سازمانی افقی ممکن است فرد به بیش از یک نفر گزارش دهد و اختیارات و مسئولیت‌های بین بخشی وجود داشته باشد.
در این مقاله 9 نوع معمول از انواع ساختار سازمانی، دلایل استفاده از آنها و مزایا و معایب انواع ساختارها را به طور کامل بررسی می‌کنیم.
در این مدل زنجیره فرمان از بالا (به‌عنوان‌مثال، مدیرعامل یا مدیر) به پایین (به عنوان مثال، کارکنان سطح ابتدایی و سطح پایین) می‌رود و هر کارمند یک سرپرست دارد.
ساختار سازمانی عملکردی ، مشابه ساختار سلسله مراتبی، با موقعیت‌هایی با بالاترین سطح مسئولیت در بالا شروع می‌شود و پایین می‌آید. اما کارکنان را در درجه اول، با توجه به مهارت‌ها و عملکرد مربوطه در شرکت سازماندهی می‌کند. هر بخش هم به‌طور جداگانه و مستقل اداره می‌شود.
ساختار سازمانی افقی یا مسطح، مناسب شرکت‌هایی است که فاصله سطوح کمی بین مدیران عالی و کارکنان رده پایینتر دارند. بسیاری از مشاغل نوپا یا همان استارتاپ ها قبل از اینکه به اندازه مورد نیازشان بزرگ شوند و بخش‌های مختلف ایجاد کنند، از ساختار سازمانی افقی استفاده می‌کنند. البته برخی از سازمان‌ها بعد از رشد هم این ساختار را حفظ می‌کنند تا همه کارکنان را به نظارت کمتر و مشارکت بیشتر تشویق کنند.
در ساختارهای سازمانی تقسیمی، دپارتمان‌های مختلف یک شرکت بر منابع خود کنترل دارند و اساساً مانند یک شرکت در سازمانی بزرگتر عمل می‌کنند. هر بخش می‌تواند تیم بازاریابی، تیم فروش، تیم فناوری اطلاعات و غیره خود را داشته باشد. این ساختار برای شرکت‌های بزرگ خوب عمل می‌کند زیرا به بخش‌های مختلف قدرت می‌دهد تا بدون نیاز به گزارش دهی به مدیران اجرایی مختلف، تصمیم‌گیری کنند.
چارت سازمانی تقسیمی، انواع گوناگونی دارد:
تقسیم‌بندی‌ها بر اساس نوع بازار، صنعت یا مشتری انجام می‌شود. یک شرکت بزرگ کالاهای مصرفی (مانند Target یا Walmart)، ممکن است کالاهای بادوام خود (پوشاک، لوازم الکترونیکی، مبلمان و غیره) را از بخش‌های غذایی یا تدارکات جدا کند.
بخش‌ها بر اساس خط تولید جدا می‌شوند. به عنوان مثال، یک شرکت فناوری ممکن است بخشی را برای ارائه خدمات ابری خود اختصاص دهد، درحالی‌که بقیه بخش‌ها بر روی نرم‌افزارهای مختلف تمرکز می‌کنند. به عنوان مثال می‌توان Adobe و زیرمجموعه خلاقانه آن یعنی Illustrator، Photoshop و InDesign را نام برد.
تقسیم‌بندی‌ها بر اساس منطقه، قلمرو یا ناحیه انجام می‌شود تا بومی‌سازی و تدارکات مؤثرتری ارائه دهد. ممکن است شرکت‌ها دفاتر زیرمجموعه خود را در سراسر کشور یا جهان تأسیس کنند تا به مشتریان خود نزدیک شوند.
ساختار سازمانی ماتریسی شبیه یک شبکه است و تیم‌های چندمنظوره‌ای را نشان می‌دهد که برای پروژه‌های خاص تشکیل می‌شوند. به عنوان مثال، یک مهندس ممکن است به‌طور دائمی در بخش مهندسی به رهبری یک مدیر مهندسی فعالیت داشته باشد، اما در یک پروژه موقت به رهبری مدیر پروژه نیز کار کند. نمودار سازمانی ماتریسی هر دوی این نقش‌ها و روابط گزارشگری را شامل می‌شود.
یک ساختار سازمانی مبتنی بر تیم، کارکنان را با توجه به تیم‌های مختلف گروه‌بندی کند. در مورد متدولوژی اسکرام و تیم های تایگر بیشتر مطالعه کنید تا بتوانید ساختار مبتنی بر تیم بهتری شکل دهید. ساختار سازمانی تیمی معمولاً به‌منظور برهم زدن سلسله‌مراتب سنتی، تمرکز بیشتر بر حل مشکلات، همکاری و کنترل بیشتر روی کارکنان ایجاد می‌شود.
این روزها، تعداد کمی از کسب‌وکارها همه خدمات خود را زیر یک سقف قرار می‌دهند. اما سروکله زدن با تعداد زیادی از فروشندگان، پیمانکاران فرعی، فریلنسرها، مکان‌های خارج از دفتر اصلی و دفاتر زیرمجموعه می‌تواند گیج‌کننده باشد. ساختار سازمانی شبکه، گسترش منابع را توجیه می‌کند. همچنین می‌تواند یک ساختار داخلی را توصیف کند که بیشتر بر ارتباطات و روابط باز تمرکز دارد تا سلسله‌مراتب.
ساختار سازمانی فرآیندی حول فرآیندهای مختلف طراحی می‌شود. برخلاف ساختار عملکردی، ساختار فرآیندی نه تنها فعالیت‌های کارکنان را درنظر می‌گیرد، بلکه بیان می‌کند که آن فعالیت‌های مختلف چطور با هم در تعامل هستند.
تا وقتی مشتری جذب نشود و محصولی برای ارائه وجود نداشته باشد، فرآیند سفارش گرفتن شروع نمی‌شود.
ساختار سازمانی فرآیندی برای افزایش سرعت و کارایی کسب‌وکار مفید بوده و برای صنایعی که به سرعت در حال تغییر هستند، مناسب است. (منبع)
ساختار دایره‌ای مانند ساختارهای سازمانی سلسله مراتبی است، اما دایره‌ای هستند چون کارکنان سطح بالاتر و مدیران را در مرکز سازمان قرار می‌دهد و پست‌های پایینتر و کارمندان معمولی به ترتیب مانند دایره‌های متمرکز در اطراف آن قرار می‌گیرند. هدف این نوع ساختار سازمانی، تشویق ارتباط باز و آزاد و ایجاد همکاری بین کارمندان در سطوح مختلف است. اما در کنار این مزیت، کمی گیج‌کننده است، مخصوصا برای کارمندان جدید، چون ترتیب نظارت مشخصی ندارد.
معمولا سازمان‌ها به گونه‌ای قابل پیش‌بینی و سازگار رشد می‌کنند. شناخت مراحل رشد برای انتخاب ساختار سازمانی مناسب بسیار مهم است. همانطور که در مراحل مختلف رشد حرکت می‌کنید، باید به مشکلات مختلفی هم رسیدگی کنید. این فرآیند نیاز به ساختار، مهارت‌های مدیریتی و اولویت بندی دارد. به همین خاطر چهار مرحله توسعه در چرخه حیات سازمان را نام می‌بریم که با یک ساختار سازمانی خاص باید هماهنگ شود.
مرحله ابتدایی توسعه با نرخ رشد ناسازگار، ساختار ساده و سیستم‌های غیررسمی مشخص می‌شود. در این مرحله سازمان معمولاً بسیار متمرکز است. شرکت‌های «دات کام» نمونه خوبی از شرکت‌های نوپا هستند.
مرحله توسعه با رشد سریع و مثبت و همینطور ظهور سیستم‌های رسمی قابل شناسایی است. سازمان‌ها در این مرحله معمولاً بر تمرکز با تفویض اختیارات محدود تمرکز می‌کنند.
مرحله ادغام با رشد آهسته‌تر، بخش‌بندی، سیستم‌های رسمی و تمرکز متوسط مشخص می‌شود.
مرحله تنوع زمانی رخ می دهد که سازمان‌های قدیمی تر و بزرگتر رشد سریع، بوروکراسی و تمرکززدایی را تجربه کنند.
همانطور که یک سازمان رشد می‌کند یا از یک مرحله توسعه به مرحله دیگر می‌رود، ممکن است برای به حداکثر رساندن اثربخشی، نیاز داشته باشد که تغییرات با برنامه ریزی دقیق و در شیوه‌های اجرایی و استراتژی‌ها ایجاد کند. هیچ تضمینی وجود ندارد که یک سازمان از یک مرحله به مرحله بعدی برسد. در واقع، این وظیفه مدیریت سازمان است که شاخص‌هایی را شناسایی کند که نشان می‌دهند یک سازمان در مرحله مخاطره یا ناسالم قرار دارد و تعدیل‌های ساختاری مناسب را انجام می‌دهد.
مطالب علمی بسیاری بر اساس نحوه بهینه سازی و بهترین ساختار سازمانی برای ایجاد بیشترین تاثیر و بازدهی وجود دارد. بهترین نوع ساختار سازمانی برای کسب‌وکارهای مختلف، فرق می‌کند و تا حد زیادی به اندازه تیم، نوع شرکت و محصول بستگی دارد. رهبران ارشد باید قبل از تصمیم گیری در مورد اینکه کدامیک از انواع ساختار سازمانی برای کسب‌وکارشان بهتر است، عوامل مختلفی از جمله اهداف تجاری، صنعت و فرهنگ شرکت را در نظر بگیرند.
در نهایت توصیه می‌کنیم که ساختار سازمانی خود را بر اساس نیازهای سازمان و فرهنگ شرکت انتخاب کنید.
انواع ساختار سازمانی کدام اند؟
تعریف‌های مختلفی از انواع ساختار سازمانی وجود دارد. در یک مورد انواع ساختار سازمانی را به 9 دسته تقسیم می‌کند:
ساختار سازمانی سلسله مراتبی، ساختار سازمانی عملکردی، ساختار سازمانی افقی یا مسطح، ساختار سازمانی بخشی یا تقسیمی، ساختار سازمانی ماتریسی، ساختار سازمانی مبتنی بر تیم، ساختار سازمانی شبکه‌ای، ساختار سازمانی دایره‌ای و ساختار فرآیندی
بهترین ساختار سازمانی چیست؟
نمی‌توان دقیقا مشخص کرد که کدام نوع از ساختار سازمانی بهترین است چراکه براساس مولفه‌های مختلفی باید یک ساختار مناسب برای یک کسب‌وکار انتخاب شود. اما یک ساختار سازمانی سنتی واقعاً مکانی برای شروع برای اکثر شرکت ها است، به خصوص شرکت های کوچکتر که لزوماً تعداد زیادی از بخش ها را شامل نمی شوند یا به تعداد زیادی از پیوندها در زنجیره فرماندهی و ارتباط نیاز ندارند.
