ساختار سازمانی چیست؟ | معرفی ۹ مورد از معروف ترین انواع ساختار سازمانی

ساختار سازمانی یک شرکت سلسله مراتبی از تیم‌ها، رهبران، مدیران و مشارکت‌کنندگان فردی کسب‌وکار است. این ساختار تعیین می‌کند که کارکنان چه کاری انجام می‌دهند، به چه کسانی گزارش می‌دهند و چگونه تصمیم گیری می‌کنند. به بیان ساده، ساختار سازمانی مانند نقشه ای است که به سادگی نحوه کار شرکت شما و نحوه سازماندهی نقش‌های آن را توضیح می‌دهد.

ساختار سازمانی چیست؟

ساختار سازمانی به کارمندان کمک می‌کند وظایف و مسئولیت‌هایشان را بشناسند، بدانند به چه کسی باید گزارش دهند، چه تصمیماتی باید بگیرند و چطور با افراد و تیم‌های مختلف در شرکت تعامل داشته باشند. ساختارهای سازمانی می‌توانند متمرکز یا غیرمتمرکز، سلسله مراتبی یا دایره‌ای، افقی یا عمودی باشند.
 

متمرکز در برابر غیرمتمرکز

خیلی از شرکت‌ها از مدل سنتی ساختار متمرکز استفاده می‌کنند. این سازمان‌ها یک رهبری متمرکز دارند، زنجیره دستورات و نقش افراد در آنها کاملا مشخص است.
برعکس در ساختار غیرمتمرکز، تیم‌ها اختیارات بیشتری در تصمیم‌گیری‌ها دارند و ممکن است بین گروه‌ها، همکاری متقابل وجود داشته باشد.
 

سلسله‌ مراتبی در مقابل دایره‌ای

ساختار سلسله مراتبی یک چارت سازمانی هرمی شکل است که یک نقش در راس هرم وجود دارد و زنجیره دستورات از بالا به پایین است.
از آن طرف، چارت سازمانی دایره‌ای مثل دایره‌های متحدالمرکز هستند که رهبر شرکت در مرکز دایره قرار دارد و گردش اطلاعات از حلقه‌ای به حلقه دیگر است.
 

عمودی در برابر افقی

چارت سازمانی عمودی یک زنجیره دستورات مشخص دارد که گروه کوچکی از رهبران در بالای آن قرار دارند و هر سطح پایین‌تر، مسئولیت و اختیارات کمتری دارد.
در ساختار سازمانی افقی ممکن است فرد به بیش از یک نفر گزارش دهد و اختیارات و مسئولیت‌های بین بخشی وجود داشته باشد.

انواع ساختار سازمانی (Types of Organizational Structure)

در این مقاله 9 نوع معمول از انواع ساختار سازمانی، دلایل استفاده از آن‌ها و مزایا و معایب انواع ساختارها را به طور کامل بررسی می‌کنیم.

1. ساختار سلسله مراتبی (Hierarchical organizational structure)

در این مدل زنجیره فرمان از بالا (به‌عنوان‌مثال، مدیرعامل یا مدیر) به پایین (به‌ عنوان‌ مثال، کارکنان سطح ابتدایی و سطح پایین) می‌رود و هر کارمند یک سرپرست دارد.

نقاط قوت

• سطوح اختیارات و مسئولیت را بهتر تعریف می‌کند.
• نشان می‌دهد که هر فرد به چه کسانی گزارش می‌دهد یا در مورد پروژه‌های خاص با چه کسی صحبت می‌کند.
• مسیرهای شغلی و شانس ارتقاء را مشخص کرده و در کارکنان انگیزه ایجاد می‌کند.
• به هر کارمند یک تخصص می‌دهد.
• ایجاد رفاقت بین کارکنان یک بخش

نقاط ضعف

• به خاطر بروکراسی زیاد، امکان نوآوری یا احتمال تغییرات مهم را کاهش می‌دهد.
• باعث می‌شود که کارکنان – به جای منافع کل شرکت – به منافع یک بخش پایبند باشند.
• باعث می‌شود کارکنان سطح پایین احساس کنند که مالکیت کمتری دارند و نمی‌توانند ایده‌های خود را در شرکت بیان کنند.

2. ساختار عملکردی (Functional organizational structure)

ساختار سازمانی عملکردی ، مشابه ساختار سلسله مراتبی، با موقعیت‌هایی با بالاترین سطح مسئولیت در بالا شروع می‌شود و پایین می‌آید. اما کارکنان را در درجه اول، با توجه به مهارت‌ها و عملکرد مربوطه در شرکت سازمان‌دهی می‌کند. هر بخش هم به‌طور جداگانه و مستقل اداره می‌شود.

نقاط قوت

• به کارکنان این امکان را می‌دهد که بر نقش خود تمرکز کنند.
• تخصص گرایی را ترغیب می‌کند.
• به تیم‌ها و بخش‌های مختلف کمک می‌کند در تصمیم خود مصمم باشند.
• به‌راحتی و در هر شرکتی با ابعاد مختلف مقیاس‌پذیر است.

نقاط ضعف

• ممکن است باعث ایجاد حالت سیلویی در شرکت شود.
• مانع ارتباطات بین دپارتمان‌ها می‌شود.
• فرایندها و استراتژی‌های بازار یا محصولات مختلف در یک شرکت را مبهم می‌کند.

3. ساختار افقی یا مسطح (Flat organizational structure)

ساختار سازمانی افقی یا مسطح، مناسب شرکت‌هایی است که فاصله سطوح کمی بین مدیران عالی و کارکنان رده پایین‌تر دارند. بسیاری از مشاغل نوپا یا همان استارتاپ ها قبل از اینکه به اندازه مورد نیازشان بزرگ شوند و بخش‌های مختلف ایجاد کنند، از ساختار سازمانی افقی استفاده می‌کنند. البته برخی از سازمان‌ها بعد از رشد هم این ساختار را حفظ می‌کنند تا همه کارکنان را به نظارت کمتر و مشارکت بیشتر تشویق کنند.

نقاط قوت

• به کارمندان مسئولیت بیشتری می‌دهد.
• ارتباطات بازتر را تقویت می‌کند.
• هماهنگی و سرعت اجرای ایده‌های جدید را بهبود می‌بخشد.

نقاط ضعف

• می‌تواند باعث سردرگمی شود زیرا کارکنان سرپرست مشخصی ندارند که به او گزارش دهند.
• ممکن است باعث شود کارمندان دانش و مهارت‌های عمومی‌تری داشته باشند.
• حفظ این نوع ساختار پس از رشد شرکت مشکل است.

4. ساختار بخشی یا تقسیمی (Divisional organizational structure)

در ساختارهای سازمانی تقسیمی، دپارتمان‌های مختلف یک شرکت بر منابع خود کنترل دارند و اساساً مانند یک شرکت در سازمانی بزرگ‌تر عمل می‌کنند. هر بخش می‌تواند تیم بازاریابی، تیم فروش، تیم فناوری اطلاعات و غیره خود را داشته باشد. این ساختار برای شرکت‌های بزرگ خوب عمل می‌کند زیرا به بخش‌های مختلف قدرت می‌دهد تا بدون نیاز به گزارش دهی به مدیران اجرایی مختلف، تصمیم‌گیری کنند.
 

چارت سازمانی تقسیمی، انواع گوناگونی دارد:

ساختار تقسیمی مبتنی بر بازار (Market-based division)

تقسیم‌بندی‌ها بر اساس نوع بازار، صنعت یا مشتری انجام می‌شود. یک شرکت بزرگ کالاهای مصرفی (مانند Target یا Walmart)، ممکن است کالاهای بادوام خود (پوشاک، لوازم الکترونیکی، مبلمان و غیره) را از بخش‌های غذایی یا تدارکات جدا کند.

ساختار بخشی مبتنی بر محصول (Product-based divisional structure)

بخش‌ها بر اساس خط تولید جدا می‌شوند. به‌ عنوان‌ مثال، یک شرکت فناوری ممکن است بخشی را برای ارائه خدمات ابری خود اختصاص دهد، درحالی‌که بقیه بخش‌ها بر روی نرم‌افزارهای مختلف تمرکز می‌کنند. به‌ عنوان‌ مثال می‌توان Adobe و زیرمجموعه خلاقانه آن یعنی Illustrator، Photoshop و InDesign را نام برد.

ساختار تقسیمی جغرافیایی (Geographic division)

تقسیم‌بندی‌ها بر اساس منطقه، قلمرو یا ناحیه انجام می‌شود تا بومی‌سازی و تدارکات مؤثرتری ارائه دهد. ممکن است شرکت‌ها دفاتر زیرمجموعه خود را در سراسر کشور یا جهان تأسیس کنند تا به مشتریان خود نزدیک شوند.

نقاط قوت

• به شرکت‌های بزرگ کمک می‌کند تا انعطاف‌پذیر باشند.
• امکان پاسخ سریع‌تر به تغییرات صنعت یا نیازهای مشتری را فراهم می‌آورد.
• استقلال، خودمختاری و رویکرد سفارشی را ترویج می‌کند.

نقاط منفی

• به‌راحتی می‌تواند منجر به ایجاد منابع تکراری شود.
• می‌تواند باعث ایجاد ارتباط نامناسب یا ناکافی بین ستاد و بخش‌های آن شود.
• می‌تواند منجر به رقابت شرکت با خودش شود.

5. ساختار ماتریسی (Matrix organizational structure)

ساختار سازمانی ماتریسی شبیه یک شبکه است و تیم‌های چندمنظوره‌ای را نشان می‌دهد که برای پروژه‌های خاص تشکیل می‌شوند. به‌ عنوان‌ مثال، یک مهندس ممکن است به‌طور دائمی در بخش مهندسی به رهبری یک مدیر مهندسی فعالیت داشته باشد، اما در یک پروژه موقت به رهبری مدیر پروژه نیز کار کند. نمودار سازمانی ماتریسی هر دوی این نقش‌ها و روابط گزارشگری را شامل می‌شود.

نقاط قوت

• به سرپرستان این امکان را می‌دهد تا به‌راحتی افراد را با توجه به نیازهای پروژه انتخاب کنند.
• نمای پویاتری از سازمان ارائه می‌دهد.
• کارکنان را تشویق می‌کند که از مهارت‌های خود در ظرفیت‌های مختلف جدا از نقش‌های اصلی استفاده کنند.

نقاط ضعف

• باعث ایجاد تضاد و کشمکش بین مدیران بخش‌ها و مدیران پروژه‌ها می‌شود.
• ممکن است بیشتر از سایر نمودارهای سازمانی تغییر کند.

6. ساختار مبتنی بر تیم (team-based organizational structure)

یک ساختار سازمانی مبتنی بر تیم، کارکنان را با توجه به تیم‌های مختلف گروه‌بندی کند. در مورد متدولوژی اسکرام و تیم های تایگر بیشتر مطالعه کنید تا بتوانید ساختار مبتنی بر تیم بهتری شکل دهید. ساختار سازمانی تیمی معمولاً به‌منظور برهم زدن سلسله‌مراتب سنتی، تمرکز بیشتر بر حل مشکلات، همکاری و کنترل بیشتر روی کارکنان ایجاد می‌شود.
 

نقاط قوت

• با شکستن سیلوها باعث افزایش بهره‌وری، عملکرد و شفافیت می‌شود.
• باعث تقویت ذهنیت رشد می‌شود.
• مدل‌های حرفه‌ای سنتی را با حرکت جانبی افراد تغییر می‌دهد.
• به تجربه بیشتر از سلسله‌مراتب‌ها اهمیت می‌دهد.
• به حداقل مدیریت نیاز دارد.
• برای شرکت‌های چابک با تیم‌های اسکرام یا تایگر مناسب است.

نقاط ضعف

• برخلاف تمایل طبیعی بسیاری از شرکت‌ها به ساختار صرفاً سلسله مراتبی، عمل می‌کند.
• ممکن است مسیرهای پیشرفت را کمتر به کارکنان نشان دهد.

7. ساختار شبکه‌ای (Network organizational structure)

این روزها، تعداد کمی از کسب‌وکارها همه خدمات خود را زیر یک سقف قرار می‌دهند. اما سروکله زدن با تعداد زیادی از فروشندگان، پیمانکاران فرعی، فریلنسرها، مکان‌های خارج از دفتر اصلی و دفاتر زیرمجموعه می‌تواند گیج‌کننده باشد. ساختار سازمانی شبکه، گسترش منابع را توجیه می‌کند. همچنین می‌تواند یک ساختار داخلی را توصیف کند که بیشتر بر ارتباطات و روابط باز تمرکز دارد تا سلسله‌مراتب.

نقاط قوت

• شبکه پیچیده‌ای از روابط داخلی و خارجی شرکت‌ها ر ا به نمایش می‌گذارد.
• به شرکت‌ها امکان انعطاف‌پذیری و چابکی بیشتری می‌دهد.
• به کارکنان قدرت بیشتری برای همکاری، ابتکار عمل و تصمیم‌گیری می‌دهد.
• به کارکنان و ذینفعان کمک می‌کند تا گردش کار و فرایندها را درک کنند.

نقاط ضعف

• هنگامی‌که با فرایندهای مختلف خارج از شرکت کار می‌کنید، می‌تواند به‌سرعت و بیش‌ازحد پیچیده شود.
• می‌تواند کار را برای کارکنان در تشخیص اینکه چه کسی حرف آخر را می‌زند، دشوارتر کند.

8. ساختار فرآیندی

ساختار سازمانی فرآیندی حول فرآیندهای مختلف طراحی می‌شود. برخلاف ساختار عملکردی، ساختار فرآیندی نه تنها فعالیت‌های کارکنان را درنظر می‌گیرد، بلکه بیان می‌کند که آن فعالیت‌های مختلف چطور با هم در تعامل هستند.
 

تا وقتی مشتری جذب نشود و محصولی برای ارائه وجود نداشته باشد، فرآیند سفارش گرفتن شروع نمی‌شود.
 

ساختار سازمانی فرآیندی برای افزایش سرعت و کارایی کسب‌وکار مفید بوده و برای صنایعی که به سرعت در حال تغییر هستند، مناسب است.
 

نقاط قوت:

• همانطور که اشاره شد، یکی از مهمترین مزایای ساختار فرآیندی این است که کارایی و سرعت را افزایش می‌دهد.
• این ساختار سازمانی، کار تیمی را تقویت می‌کند.

نقاط ضعف:

• ساختار فرآیندی می‌تواند موانع بین گروههای مختلف را از میان بردارد.
• ممکن است منجر به مشکلات برقراری ارتباط و محول کردن کار به تیم‌ها یا کارکنان دیگر شود.

9. ساختار دایره‌ای

ساختار دایره‌ای مانند ساختارهای سازمانی سلسله‌ مراتبی است، اما دایره‌ای هستند چون کارکنان سطح بالاتر و مدیران را در مرکز سازمان قرار می‌دهد و پست‌های پایینتر و کارمندان معمولی به ترتیب مانند دایره‌های متمرکز در اطراف آن قرار می‌گیرند. هدف این نوع ساختار سازمانی، تشویق ارتباط باز و آزاد و ایجاد همکاری بین کارمندان در سطوح مختلف است. اما در کنار این مزیت، کمی گیج‌کننده است، مخصوصا برای کارمندان جدید، چون ترتیب نظارت مشخصی ندارد.

کدامیک از انواع ساختار سازمانی برای شرکت من مناسب است؟

معمولا سازمان‌ها به گونه‌ای قابل پیش‌بینی و سازگار رشد می‌کنند. شناخت مراحل رشد برای انتخاب ساختار سازمانی مناسب بسیار مهم است. همانطور که در مراحل مختلف رشد حرکت می‌کنید، باید به مشکلات مختلفی هم رسیدگی کنید. این فرآیند نیاز به ساختار، مهارت‌های مدیریتی و اولویت بندی دارد. به همین خاطر چهار مرحله توسعه در چرخه حیات سازمان را نام می‌بریم که با یک ساختار سازمانی خاص باید هماهنگ شود.
 

استارت آپ

مرحله ابتدایی توسعه با نرخ رشد ناسازگار، ساختار ساده و سیستم‌های غیررسمی مشخص می‌شود. در این مرحله سازمان معمولاً بسیار متمرکز است. شرکت‌های «دات کام» نمونه خوبی از شرکت‌های نوپا هستند.
 

توسعه

مرحله توسعه با رشد سریع و مثبت و همینطور ظهور سیستم‌های رسمی قابل شناسایی است. سازمان‌ها در این مرحله معمولاً بر تمرکز با تفویض اختیارات محدود تمرکز می‌کنند.
 

تحکیم

مرحله ادغام با رشد آهسته‌تر، بخش‌بندی، سیستم‌های رسمی و تمرکز متوسط مشخص می‌شود.
 

تنوع

مرحله تنوع زمانی رخ می دهد که سازمان‌های قدیمی تر و بزرگتر رشد سریع، بوروکراسی و تمرکززدایی را تجربه کنند.
 

همانطور که یک سازمان رشد می‌کند یا از یک مرحله توسعه به مرحله دیگر می‌رود، ممکن است برای به حداکثر رساندن اثربخشی، نیاز داشته باشد که تغییرات با برنامه ریزی دقیق و در شیوه‌های اجرایی و استراتژی‌ها ایجاد کند. هیچ تضمینی وجود ندارد که یک سازمان از یک مرحله به مرحله بعدی برسد. در واقع، این وظیفه مدیریت سازمان است که شاخص‌هایی را شناسایی کند که نشان می‌دهند یک سازمان در مرحله مخاطره یا ناسالم قرار دارد و تعدیل‌های ساختاری مناسب را انجام می‌دهد.

نتیجه‌گیری

مطالب علمی بسیاری بر اساس نحوه بهینه سازی و بهترین ساختار سازمانی برای ایجاد بیشترین تاثیر و بازدهی وجود دارد. بهترین نوع ساختار سازمانی برای کسب‌وکارهای مختلف، فرق می‌کند و تا حد زیادی به اندازه تیم، نوع شرکت و محصول بستگی دارد. رهبران ارشد باید قبل از تصمیم گیری در مورد اینکه کدامیک از انواع ساختار سازمانی برای کسب‌وکارشان بهتر است، عوامل مختلفی از جمله اهداف تجاری، صنعت و فرهنگ شرکت را در نظر بگیرند.
در نهایت توصیه می‌کنیم که ساختار سازمانی خود را بر اساس نیازهای سازمان و فرهنگ شرکت انتخاب کنید.
 

×