اصل پیتر چیست و از کجا آمد؟ تصور کنید یک صبح کاری مثل همیشه وارد شرکت میشوید؛ اما این بار اتفاقی متفاوت در انتظار شماست. مدیر با لبخند نزدیک میشود و خبر ترفیعتان را میدهد. لحظهای سرشار از هیجان و حس پیروزی؛ حسی که نشان میدهد تلاشهایتان دیده شده و دستاوردهای شما به رسمیت شناخته شده است. برای بسیاری از کارکنان، چنین لحظهای نقطه عطفی در مسیر شغلیشان است.
اما درست در همان روزهای نخست نقش جدید، ممکن است این سؤال در ذهنتان شکل بگیرد: آیا من برای این مسئولیت جدید کاملا آماده هستم؟
واقعیت این است که خیلیها بعد از گرفتن ترفیع، حس میکنند هنوز برای نقش جدید آمادگی و مهارت کافی ندارند. این موضوع نقطه شروعی برای درک اصل پیتر و اهمیت آن در مسیر رشد شغلیتان، است. در ادامه مقاله این موضوع را دقیقتر بررسی میکنیم؛ اینکه اصل پیتر دقیقا چیست و چه عواملی باعث بروز آن میشوند. در نهایت با چهار گام کاربردی آشنا میشوید که کمک میکنند مسیر رشد شغلیتان را با اطمینان بیشتری ادامه دهید.
اصل پیتر چیست؟
کارمندی را در نظر بگیرید که همیشه در کارش موفق بوده؛ ترفیع گرفته و مورد تحسین واقع شده است. حالا او در موقعیت شغلی جدیدش قرار میگیرد. حس میکند کارها سختتر شده و از توانش فراتر است. نه اینکه ناتوان باشد، فقط نقش جدید توانمندیهای بیشتری میخواهد که او هنوز یاد نگرفته یا تجربه نکرده است.
دکتر لورنس جی. پیتر این را اصل پیتر نامیده: ایدهای که میگوید کارکنان تا جایی ارتقا مییابند که از توانشان فراتر میرود. در این نقطه آدمی که قبلا موفق بود، دیگر نمیتواند همان نتایج عالی گذشته را تکرار کند و احساس ناکامی خواهد کرد. با این حال خیلیها در همان موقعیت شغلی قبلی باقی میمانند. آنها در گذشته نشان دادهاند که توانمندند، اما دیگر آن رشد و پیشرفت سابق را ندارند.
چرا اصل پیتر در منابع انسانی همیشه صدق نمیکند؟
- تعداد محدود فرصتها: همیشه فرصت ارتقا شغلی وجود ندارد. گاهی چند نفر در یک پوزیشن عالی عمل میکنند، اما فقط یکی از آنها میتواند مدیر شود و بقیه به خاطر نبود جایگاه، ارتقا نمیگیرند. این مسئله یکی از مواردی است که در اصل پیتر در منابع انسانی دیده میشود.
- پیشرفت مهارتی: برخی افراد اگر برای نقش جدید آماده نباشند، با تلاش و یادگیری مهارتهای لازم را به مرور به دست میآورند و از اصل پیتر عبور میکنند.
- آگاهی فردی: بعضی کارکنان وقتی میبینند در نقش تازه احساس خوبی ندارند یا فشار زیادی روی آنهاست، تصمیم میگیرند به جایگاه قبلی برگردند و از ارتقا شغلی صرف نظر کنند. به این نکته در کتاب اصل پیتر و کاربرد آن در منابع انسانی، اشاره شده است.
منطق اصل پیتر
در کتاب اصل پیتر، دکتر پیتر توضیح میدهد که چرا کارکنان موفق گاهی در نقشهای جدید نمیتوانند مثل گذشته بدرخشند. ارتقا معمولا بر اساس توانایی در نقش فعلی داده میشود، نه مهارتهای لازم برای موقعیت جدید. به همین دلیل حتی ممکن است افراد توانمند به موقعیتی برسند که از توانشان فراتر است.
فرض کنید یک برنامه نویس عالی هستید. حالا ارتقا میگیرید و باید برای دیگران دستور العمل بنویسید. خوب بودن در کد نویسی به تنهایی برای مدیریت کافی نیست، اما با تمرین و یادگیری میتوانید موفق شوید.
گاهی مدیرها فقط به نتایج کاری نگاه نمیکنند و رفتار و شخصیت شما، مثل وقت شناسی یا برخورد مثبت نیز، اهمیت پیدا میکند. این همان نکتهای است که در اصل پیتر در منابع انسانی مطرح شده است.
۳ عامل مؤثر در بروز اصل پیتر
در ساختار سازمانی بعضی ویژگیها باعث میشود، حتی کارکنان توانمند هم با چالش مواجه شوند. اما اثر این ویژگیها در ساختار سازمانی چیست؟
استخدام در حیطه تخصصی
کارکنان اغلب برای نقشهای تخصصی استخدام میشوند و مهارتهای فنی دارند، اما مهارتهای مدیریتی کافی ندارند. مثلا ممکن است از برنامه نویس مبتدی به ارشد ارتقا پیدا کنید و موفق باشید؛ اما وقتی به عنوان مدیر توسعه منصوب میشوید، کار برایتان بیش از حد چالش برانگیز شود.
سیاستهای ارتقای داخلی
در بسیاری از شرکتها، ارتقای کارکنان معمولا از درون سازمان انجام میشود. کارفرماها این کار را دوست دارند؛ چون هم هزینهها را کاهش میدهد و هم وفاداری کارکنان را بالا میبرد. از سوی دیگر افراد تازه وارد هم معمولا دنبال شغلی هستند که امکان رشد و پیشرفت حرفهای را برایشان فراهم کند.
شیوههای ارزیابی
اصل پیتر اغلب به این دلیل اتفاق میافتد که شرکتها کارکنان را بر اساس عملکرد فعلیشان ارتقا میدهند، نه شایستگیهای لازم برای نقش جدید. در نتیجه بسیاری از کارکنان پس از ارتقا احساس میکنند، برای رسیدن به اهداف جدید آماده نیستند.
این مسئله یکی از نکات مهم اصل پیتر در منابع انسانی و کتاب اصل پیتر است که نشان میدهد چرا کارکنان توانمند هم ممکن است در موقعیتهای شغلی بالاتر دچار چالش شوند.
چگونه بر اصل پیتر غلبه کنیم؟
حتی در محیطهای رقابتی و حرفهای که کارمندان به رقابت تشویق میشوند، میتوان از افتادن در دام اصل پیتر جلوگیری کرد. همه این موارد نقطه مقابل اهمال کاری کارمندان است. ببینیم چه مواردی به شما کمک میکند که از اصل پیتر بگذرید.
دقت در ارتقا
اگر شرکت قصد استخدام مدیریت را دارد، پیشنهاد دهید همه گزینهها، چه داخلی و چه خارجی، با دقت بررسی شوند. از مصاحبه مبتنی بر شایستگی و آزمون مهارتها استفاده کنید، تا بهترین فرد انتخاب شود. این روش حتی برای کارکنان تازه وارد هم مفید است. کسانی که مهارتهای قوی دارند، در صورت ارتقا مدیران بهتری خواهند شد.
تفکر انتقادی
قبل از قبول موقعیت شغلی جدید، با خودتان صادق باشید. ترفیع میتواند بسیار هیجان انگیز باشد زیرا نمادی از رشد حرفهای شما هستند. این تفکر انتقادی به کمکتان میآید. برای شروع به سوالاتی مانند این پاسخ دهید:
- آیا مهارت و انگیزه کافی برای موفقیت در این موقعیت شغلی را دارم؟
- آیا میتوانم همکاران خود را مدیریت کنم؟
اگر آماده نیستید، قبول نکردن ارتقا کار صحیحی بوده و حتی ممکن است ارزشتان را برای شرکت بیشتر کند.
صداقت با خود و دیگران
اگر ارتقا گرفتهاید اما آماده نیستید، مهارتهای خود را ارزیابی کرده و از همکاران و مدیران بازخورد بگیرید.
- فرصتهای آموزشی را دنبال کرده و مهارتهایتان را تقویت نمایید.
- اگر همچنان آمادگی قبول پوزیشن جدید را ندارید، با کارفرما صادق باشید و درخواست بازگشت به نقش قبلی یا جایگاه مناسب دیگر را داشته باشید.
صداقت با کارفرما
اگر در نقشی قرار دارید که بیش از توانتان چالش دارد و مسئولیتهایی خارج از مهارتهایتان به شما محول شده است، بهتر است با کارفرما صادق باشید و به طور محترمانه وضعیت را شرح دهید.
- کارفرما ممکن است مسئولیت کمک به شما را بپذیرد و فرصتهای آموزش و توسعه را برایتان فراهم کند.
- صداقت با مدیر باعث میشود، اصل پیتر در آینده کمتر رخ دهد و کارکنان تازه ارتقا یافته قبل از شروع کار، مهارتهای لازم را یاد بگیرند.
نکاتی برای مدیریت اصل پیتر
برای کاهش اثرات اصل پیتر در محیط کار میتوانید از این روشها استفاده کنید:
- تمرکز بر بهره وری: قبل از قبول موقعیت شغلی جدید، به توانایی خود برای انجام موثر کارها در نقش جدید فکر کنید. تمرکز بر بهره وری، مهمتر از داشتن موقعیت شغلی بهتر یا افزایش حقوق است.
- توسعه مهارتهای خاص: بین عنوان شغلی جدید و مهارتها و شایستگیهای مورد نیاز، تفاوت قائل شوید. برای مدیریت اصل پیتر، باید مهارتهای منحصر به فردتان را تقویت کنید.
- هوشیاری و آگاهی: با دانستن اصل پیتر، میتوانید فرصتهای ارتقا را بهتر بررسی کرده و ببینید آیا با تواناییها و اهداف شما سازگارند یا خیر.
- سنجش مزایا و معایب: اگر در تیم استخدام هستید، مزایا و معایب جذب نیرو از داخل یا خارج سازمان را بررسی کنید، تا بهترین فرد برای هر موقعیت مشخص شود. حتما به دوام و موفقیت کارکنان در نقش مورد نظر، توجه کنید.
نتیجهگیری
ارتقا شغلی همیشه به معنای موفقیت نیست و حتی بهترین کارکنان هم ممکن است در نقشهای بالاتر دچار چالش شوند. اصل پیتر به ما یادآوری میکند که برای پیشرفت واقعی، فقط داشتن سابقه موفقیت کافی نیست؛ باید مهارتها، آمادگی و تناسب نقش با تواناییهای خود را هم در نظر بگیریم.
با دقت در ارتقا توسعه مهارتهای خاص، صداقت با خود و مدیران و بررسی دقیق فرصتها میتوانیم از افتادن در دام اصل پیتر جلوگیری کنیم و مسیر شغلی خود را با اطمینان و آرامش ادامه دهیم.
درک اصل پیتر در مدیریت منابع انسانی HRM و درسهای کتاب اصل پیتر به ما کمک میکند نه تنها در نقش فعلی موفق باشیم، بلکه برای مسئولیتهای آینده نیز آماده و توانمند شویم و مسیر رشد شغلیمان واقعی و پایدار باشد.
سوالات متداول
اصل پیتر چیست؟
اصل پیتر میگوید کارکنان تا جایی ارتقا مییابند که از توانشان فراتر میرود و ممکن است دیگر نتوانند همان نتایج عالی گذشته را تکرار کنند.
چرا اصل پیتر در منابع انسانی همیشه صدق نمیکند؟
چون فرصتهای ارتقا محدود است، برخی افراد با یادگیری مهارتها آماده میشوند و بعضی با آگاهی فردی از ارتقا صرف نظر میکنند.
چگونه بر اصل پیتر غلبه کنیم؟
مطابق کتاب اصل پیتر با دقت در ارتقا، تفکر انتقادی، صداقت با خود و مدیر و توسعه مهارتهای خاص، میتوان از افتادن در دام اصل پیتر جلوگیری کرد.
