هرگاه که نام «اهمال کاری» را می‌شنوم یاد دوران دانشجویی‌ام می‌افتم. هیچوقت آن صحنه را فراموش نمی‌کنم. یکی از دوستانم در دوران دانشجویی درست یک ساعت مانده به ددلاین تحویل پروژه، هنوز پشت لپ‌تاپش نشسته بود و به‌جای نوشتن، داشت برای صدمین بار عکس‌های سفر ماه قبلش به ترکیه را نگاه می‌کرد!
استرس مثل خوره افتاده بود به جانش اما انگار قدرت حرکت نداشت. ترجیح می‌داد به جای کار کردن، در گالری موبایلش بچرخد.
این صحنه برای خیلی از ما آشناست. مخصوصاً در جهان امروزی، اهمال کاری دیگر یک عادت مخرب نیست؛ بلکه یک سبک زندگی‌ست که داریم با آن بزرگ می‌شویم. این مقاله تلاشی است برای پاسخ به این سوال که علت اهمال کاری چیست و چطور می‌توان با آن مقابله کرد.
اهمال کاری چیست؟
اهمالکاری، تعلل یا همان Procrastination یعنی به‌عقب‌انداختن آگاهانه‌ی انجام یک کار مهم و ارزشمند. افرادی که اهمال کار هستند، معمولاً انجام کارهای ضروری‌شان را تا زمانی که دیگر راهی جز انجامش باقی نماند، عقب می‌اندازند.
اهمال کاری چقدر شایع است؟
اگر دانشجو بوده‌اید (یا هستید)، احتمالاً با این مشکل خیلی خوب آشنا هستید. بر اساس تحقیقات، تقریباً همه‌ی دانشجویان گاهی اهمالکار می‌شوند و حدود ۷۵ درصد از آنها می‌گویند اهمال کاری برایشان تبدیل به یک عادت شده است!
اما این مشکل فقط مختص درس و دانشگاه نیست؛ حتی کارمندان و افرادی که ظاهراً برنامه‌ریز و متعهد هستند نیز بارها موقع کار خود را درگیر فعالیت‌هایی بی‌اهمیت دیده‌اند: تماشای ویدئوهای اکسپلور، گشت‌وگذار در وبسایت‌های خبری، خرید آنلاین یا حتی تمیز کردن کشوی اتاق! همه‌اش برای فرار از انجام یک کار واقعی و مهم…
این مشکل در بین کارشناسان فروش هم شیوع بالایی دارد. در واقع تجربه ما ثابت کرده که گاهی یک فروشنده اهمال کار می‌شود. وقت از آنها می‌پرسیم که دلیل طفره رفتنشان از کار چیست، بهانه‌هایی می‌آورند که نمی‌توان آن را باور کرد. پس برای ما هم مهم شد که دنبال علل اصلی و واقعی اهمال کاری کارمندان باشیم.
چرا ما این‌قدر راحت تسلیم اهمالکاری می‌شویم؟
بیایید برگردیم به یکی از آن روزهایی که با خودتان گفتید: «الان حوصله ندارم، بعداً انجامش می‌دم.» شک ندارم زمانی که این جمله را با خود گفتید همین امروز یا دیروز بوده. یکی از دلایل اهمال کاری این است که این اختلال رفتاری، با لباسی دلنشین و فریبنده ظاهر می‌شود. مثلاً در قالب این جمله: «حالا بذار یه قهوه بخورم انرژی بگیرم؛ بعد انجامش می‌دم.» یا مثلاً خطای ذهنی: «الان حسش نیست!»
یکی از بزرگ‌ترین توجیه‌های ذهنی ما برای تعلل در کارها، این باور اشتباه است که برای انجام کارها باید حس و حالش را داشته باشیم. ولی واقعیت این است که برای خیلی از کارها به‌خصوص کارهای ارزشمندی که برایمان جذاب نیستند، آن حس خوب هیچوقت از راه نمی‌رسد. در نتیجه، آن کار هم هیچوقت انجام نمی‌شود.
ریشه‌های روانشناختی اهمال کاری
رفتارهای انسان‌ها ناشی از انواع تیپ شخصیتی آنهاست. اما زمانی که مشکلی در کار یا رفتار شخصی یک فرد مخصوصا فروشنده (که برای ما خیلی مهم است) پیش می‌آید باید به دنبال ریشه‌های روانشناسی آن باشیم. در ادامه می‌خواهیم 4 ریشه اهمال کاری را بررسی کنیم و ببینم این مشکل، معمولاً از کجاها سر در می‌آورد…
۱. علاقه مغز انسان به پاداش‌های فوری
شما همین الان حاضرید یک قسمت از سریال محبوب‌تان را ببینید، اما برای نوشتن یک گزارش ضروری، روزها طفره می‌روید. این اتفاق بی‌دلیل نیست. یکی از دلایل اهمال کاری برمی‌گردد به سوگیری شناختی و پدیده‌ای در روانشناسی به نام “سوگیری زمان حال” (Present Bias).
سوگیری زمان حال یعنی انسان‌ها معمولاً به پاداش‌های فوری بیشتر از پاداش‌های بلندمدت اهمیت می‌دهند. به‌همین دلیل، ماندن در رخت‌خواب و دیدن فیلم‌های دلخواه، برای مغز ما جذاب‌تر از تمام کردن یک مقاله دانشگاهی یا شروع پروژه کاری است.
ما پاداش‌های آنی را خیلی واقعی‌تر و نزدیک‌تر حس می‌کنیم، در حالی که دستاوردهای آینده، دور و ناملموس به‌نظر می‌رسند. حتی اگر خیلی معنادار و ارزشمند باشند.
2. افسردگی: وقتی بی‌انگیزگی، همه‌چیز را متوقف می‌کند.
یکی از دوستانم را یادم هست که برای شروع یک کار ساده مثل مرتب‌کردن میز کارش، باید با کوهی از بی‌حوصلگی، خستگی ذهنی و احساس بی‌ارزشی می‌جنگید. به نظرم در اینجا مشکل فقط اهمالکاری نبود؛ بلکه کوهی از افسردگی پشت این رفتار پنهان شده بود.
از منظر علم روانشناسی افراد افسرده اغلب دچار احساس بی‌فایده بودن، تردید نسبت به توانایی‌هایشان و کاهش شدید انرژی می‌شوند. همین هم باعث می‌شود کارهایی که برای دیگران ساده به نظر می‌رسند، برای آنها طاقت‌فرسا باشد و خیلی زود اهمال کاری سراغشان بیاید.
3. اختلال وسواس فکری-عملی (OCD): کمال‌گرایی فلج‌کننده
در نگاه اول، ممکن است افرادی که از OCD رنج می‌برند، بسیار دقیق و سخت‌کوش به نظر برسند، اما واقعیت این است که کمال‌گراییِ افراطی آنها می‌تواند باعث فلج ذهن و بدنشان شود! اما چرا OCD را به عنوان ریشه اهمال کاری می‌شناسند؟ چون افرادی که از اختلال وسواس رنج می‌برند، ویژگی‌های زیر را دارند:
- ترس دائمی از اشتباه‌کردن
- شک مداوم نسبت به درست انجام دادن کارها
- وسواس نسبت به انتظارات دیگران
برای این افراد، شروع یک کار تازه، به معنای باز شدن درِ اضطراب است. به‌همین دلیل، گاهی تصمیم می‌گیرند اصلاً کاری نکنند تا دچار اشتباه و به دنبال آن اضطراب نشوند.
4. اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD)
اگر از ADHD رنج می‌برید یا کسی را می‌شناسید که این اختلال را دارد، احتمالاً می‌دانید تمرکز روی یک وظیفه خاص می‌تواند برایشان چقدر سخت باشد. ذهن این افراد مدام بین افکار و محرک‌های بیرونی پرسه می‌زند و برای شروع یا ادامه‌ی یک کار مهم، نیاز به تلاش مضاعف دارند. اهمال کاری در افراد دارای ADHD بیشتر زمانی دیده می‌شود که:
- وظیفه‌ای که به آنها محول شده خسته‌کننده یا پیچیده باشد.
- محرک‌های محیط اطراف زیاد باشد.
- کاری که مدنظر است، نیاز به تمرکز طولانی‌مدت داشته باشد.
انواع اهمال کاری را بشناسیم…
تا این‌جای مقاله متوجه شدیم که اهمال کاری دلایل متعددی دارد؛ از افسردگی گرفته تا سوگیری‌های شناختی. اما جالب است بدانید که روان‌شناسان، افراد اهمالکار را به تیپ‌های مختلف شخصیتی هم دسته‌بندی کرده‌اند.
در واقع، پشت این رفتار مشترک، انگیزه‌ها و ویژگی‌های متفاوتی پنهان است. محققان ابتدا اهمال کاران را به دو گروه اصلی تقسیم کردند:
- اهمال‌کاران منفعل: این افراد نمی‌توانند تصمیم بگیرند یا در اقدام دچار مشکل‌اند. معمولاً با اضطراب، شک به خود و نداشتن اعتماد به نفس همراه هستند.
- اهمال‌کاران فعال: آنها عمداً کار را به تأخیر می‌اندازند چون باور دارند وقتی تحت فشار باشند بهتر کار می‌کنند. در واقع آن هیجان یا چالش دقیقه نود برایشان انگیزه‌زاست.
اما این تقسیم‌بندی فقط آغاز راه است. گروهی دیگر از پژوهشگران، بر اساس سبک رفتاری و شناختی، شش تیپ اصلی از اهمال‌کاران را شناسایی کرده‌اند:
- کمال‌گرا: از ترس اینکه کار را بی‌نقص انجام ندهد، اصلاً شروع نمی‌کند.
- رویاپرداز: طرح کلی را دوست دارد، اما در اجرای جزئیات به مشکل می‌خورد.
- نفی‌کننده (Defier): از اینکه دیگران به او بگویند چه‌کاری و چه‌زمانی انجام دهد، ناراضی است.
- نگران: از تغییر، ناشناخته‌ها یا ترک وضعیت فعلی می‌ترسد.
- بحران‌ساز: عمداً کار را به لحظه آخر می‌سپارد تا از فشار ددلاین، انگیزه بگیرد.
- زیاده‌خواه (Overdoer): در ابتدا آن‌قدر کار بر عهده می‌گیرد که زمان کافی برای شروع هیچ‌کدام را ندارد.
شناخت تیپ شخصیتی افراد از میان دسته‌بندی فوق، قدم اول برای غلبه بر اهمال کاری است.
تأثیرات منفی اهمال کاری در زندگی ما
اهمالکاری در ظاهر ممکن است بی‌ضرر به‌نظر برسد، اما وقتی سر فرصت یک گوشه بنشینید و به زندگی خود فکر کنید، می‌فهمید چه تأثیرات گسترده‌ای بر جنبه‌های مختلف زندگی‌تان داشته است. مهم‌ترین تاثیرات منفی اهمالکاری در سطح مزمن و شدید آن عبارتند از:
- نابودی سلامت روانی: سطح بالای استرس، اضطراب، احساس گناه و بی‌کفایتی.
- کاهش روابط اجتماعی: تأخیرها و بدقولی‌هایی که باعث سلب اعتماد دوستان، همکاران و خانواده می‌شود.
- از دست رفتن موقعیت‌های شغلی و تحصیلی: نمرات پایین، از دست دادن فرصت‌های شغلی یا ارتقاء.
- ضعف‌های مالی و اداری: پرداخت دیرهنگام قبوض، جریمه‌های مالیاتی، یا از دست رفتن مهلت‌ها.
چه راهکارهایی برای درمان اهمال کاری وجود دارد؟
خبر خوب این است که اهمال کاری قابل درمان است؛ اما نه با یک روش جادویی که یک‌شبه همه‌چیز را درست کند. اگر اهمال کار هستید، برای درمان آن نیاز به تمرین، خودآگاهی و ایجاد عادت‌های تازه دارید. اینجا چند راهکار علمی و کاربردی را پیشنهاد داده‌ام که در صورت تکرار و تمرین، حتماً موثر واقع می‌شوند:
- مدیریت زمان خیلی کمک کننده است. لیست کارهای روزمره و هفتگی را بنویسید. نوشتن کارها با تاریخ تحویل، شما را متعهدتر می‌کند.
- کار را بشکنید. هر وظیفه بزرگ را به مراحل کوچک‌تر تقسیم کنید تا از حجم آن نترسید.
- هشدارها را جدی بگیرید. هر وقت حس کردید دارید بهانه می‌آورید، فقط برای چند دقیقه کار را شروع کنید. بعد کم‌کم می‌بینید که خود به خود دارید ادامه می‌دهید.
- عوامل حواس‌پرتی را حذف کنید. هشدارهای غیرضروری، موبایل، یا صدای تلویزیون را موقتاً قطع کنید.
- خودتان را تشویق کنید. پس از انجام هر مرحله، به خودتان با یک کار لذت‌بخش پاداش دهید.
و صدالبته، این را بدانید که درمان اهمال کاری در سطوح پیشرفته، نیاز به مشورت با یک روانشناس دارد.
جمع‌بندی
اهمال کاری بیشتر از آن‌که نشانه تنبلی باشد، نتیجه مجموعه‌ای از خطاهای ذهنی و عادت‌های ناپسند است که در طی زندگی مدام تکرارشان کرده‌ایم. اما خوشبختانه با شناخت دقیق ریشه‌های اهمال کاری می‌توانید ابزار درستی برای مقابله با آن پیدا کنید و کم‌کم برطرفش کنید.
سوالات متداول
اهمالکاری دقیقاً چیست؟
اهمالکاری یعنی به تعویق انداختن آگاهانه‌ی انجام یک کار مهم، حتی وقتی می‌دانیم باید انجامش دهیم.
چطور بفهمم چه نوع اهمالکاری دارم؟
با بررسی الگوهای رفتاری‌تان می‌توانید تشخیص دهید. مثلاً اگر همیشه دنبال بی‌نقص انجام شدن یک پروژه هستید، ممکن است کمال‌گرا باشید.
آیا راهی عملی برای ترک اهمال کاری وجود دارد؟
بله. تهیه لیست کارها، شکستن پروژه‌ها به مراحل کوچک، شناخت عوامل حواس‌پرتی و تشویق خود پس از انجام وظایف، می‌توانند بسیار کمک‌کننده باشند.
