نرخ بازگشت سرمایه (ROI) چیست؟ + فرمول محاسبه

نرخ بازگشت سرمایه ROI و سایر مقیاس‌های اندازه‌گیری جریان نقدینگی، مانند نرخ بازده داخلی (IRR) و ارزش خالص فعلی (NPV)، مقیاس‌های کلیدی آنالیزهای تجاری هستند و برای محاسبه و مقایسه‌ گزینه‌های سرمایه‌گذاری موجود مورد استفاده قرار می‌گیرند. ROI یک نسبت است، اما به صورت درصد گزارش می‌شود. 
 

نرخ بازگشت سرمایه ROI چیست؟

نرخ بازگشت سرمایه ROI یا (Return on investment) یک شاخص کلیدی ارزیابی عملکرد KPI یا مقیاس مالی است که به منظور محاسبه‌ احتمال سود پس از سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد. با استفاده از این نسبت می‌توانید میزان سود و ضرر ناشی از سرمایه‌گذاری را با میزان هزینه‌های سرمایه‌گذاری مقایسه کنید. با محاسبات نرخ بازگشت سرمایه ROI می‌توانید سود بالقوه‌ یک سرمایه‌گذاری مستقل را با سود چندین سرمایه‌گذاری مقایسه کنید.

نکات کلیدی نرخ بازگشت سرمایه

نرخ بازگشت سرمایه ROI برای محاسبه‌ میزان سود سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

نرخ بازگشت سرمایه ROI کاربردهای گوناگونی دارد. از این مقیاس برای محاسبه‌ میزان سودآوری سهام‌ها، مقایسه و بررسی شرایط سرمایه‌گذاری در یک تجارت خاص، یا بررسی نتایج معاملات ملکی و غیره استفاده می‌شود.

برای محاسبه‌ نرخ بازگشت سرمایه ROI کافی است میزان سرمایه‌ گذاری اولیه را از قیمت نهایی سرمایه‌گذاری کم کنید (عدد حاصله همان بازده خالص net return خواهد بود). سپس این عدد را بر هزینه‌های سرمایه‌گذاری تقسیم کرده و در ۱۰۰ ضرب کنید.

محاسبه‌ نرخ بازگشت سرمایه ROI نسبتاً آسان و قابل‌ درک است و این سادگی نشان می‌دهد که ROI مقیاسی استاندارد و جهانی است.

یکی از معایب نرخ بازگشت سرمایه ROI این است که مدت‌ زمان نگهداشت سرمایه‌گذاری را در نظر نمی‌گیرد. پس با استفاده از مقیاسی که مدت‌ زمان سرمایه‌گذاری را هم در محاسبات دخیل می‌کند، بهتر می‌توانید سرمایه‌گذاری‌های بالقوه را با هم مقایسه کنید.

نحوه محاسبه‌ نرخ بازگشت سرمایه ROI

برای محاسبه‌ نرخ بازگشت سرمایه ROI می‌توانید از دو روش زیر استفاده کنید:

روش اول:

روش دوم:

چگونه نرخ بازگشت سرمایه ROI را تفسیر کنیم؟

نکاتی وجود دارند که باید آن‌ها را در تفسیر نتایج ROI در نظر بگیرید. اول اینکه نرخ بازگشت سرمایه ROI عموماً به صورت درصدی گزارش می‌شود. چرا که درک درصد (در مقایسه با نسبت) راحت‌تر است. دوم اینکه در محاسبات ROI، بازده خالص را در صورت کسر قرار می‌دهند؛ چون هم می‌تواند مثبت باشد و هم منفی.
 

وقتی نرخ بازگشت سرمایه ROI مثبت باشد، بازده خالص مثبت بوده (چرا که میزان کل بازگشتی از میزان کل هزینه‌ها بیشتر بوده است). و اگر ROI منفی باشد یعنی متضرر شده‌ اید و هزینه‌های کلی از میزان سود کلی بیشتر بوده است. نکته آخر اینکه برای محاسبه‌ دقیق نرخ بازگشت سرمایه ROI باید هزینه‌های کلی و میزان سود کلی را هم در نظر بگیرید. برای محاسبه‌ جز به جز گزینه‌های سرمایه‌گذاری موجود، باید نرخ بازگشت سرمایه ROI سالانه را هم در نظر بگیرید.

مثال های محاسبه‌ نرخ بازگشت سرمایه ROI

فرض کنید سرمایه‌گذاری هزار سهام از یک شرکت خیالی به نام Worldwide Wicket Co را خریداری کرده است و سود خالص هر سهام ۱۰ دلار بوده است. این سرمایه‌گذار یک سال بعد، سهامش را به قیمت ۱۲.۵ دلار به فروش می‌رساند. و برای بازه‌ی نگهداشت سرمایه‌ی یک‌ ساله ، ۵۰۰ دلار سود سهام دریافت می‌کند. این سرمایه‌گذار همچنین ۱۲۵ دلار بابت کمیسیون معاملاتی (trading commissions) پرداخت کرده تا بتواند سهام خرید و فروش کند.

نرخ ROI این سرمایه‌گذار به صورت زیر محاسبه خواهد شد:

ROI = ([($12.50 – $10.00) * 1000 + $500 – $125] ÷ ($۱۰.۰۰ * ۱۰۰۰)) * ۱۰۰ = ۲۸.۷۵%

بیایید تا مراحل محاسبات را به صورت جزئی بررسی کنیم:

1. برای محاسبه‌ بازده خالص، باید بازده کل و هزینه‌های کل را در نظر بگیرید. بازده کل در بازار بورس، از سود سرمایه و سود سهام ناشی می‌شود. هزینه‌های کلی هم شامل قیمت اولیه خرید به علاوه‌ی هزینه‌های کمیسیون خواهد بود.
2. در محاسبات بالا، بازده کل (قبل از کمیسیون) به صورت x ( 1,000) ضربدر ($۱۲.۵۰ – $۱۰.۰۰) بوده است. ۵۰۰ دلار بعدی سود سهام و ۱۲۵ دلار میزان کمیسیون پرداختی است. 

اگر بخواهید با ریزبینی بیشتری عمل کنید، می‌توانیدنرخ بازگشت سرمایه ROI را به اجزای آن تقسیم‌ بندی کنیم. در مثال بالا متوجه شدیم که ۲۳.۷۵ درصد از بازده کل و ۵ درصد از سود سهام حاصل می‌شود. این تقسیم‌بندی از آنجایی صورت می‌پذیرد که در بیشتر مواقع نرخ مالیات بازده کل و سود سهام متفاوت است.

ROI = %جمع کل سود سرمایه – کمیسیون% +  نرخ سود 

جمع کل سود سرمایه = $۲۵۰۰ ÷ $۱۰,۰۰۰ * ۱۰۰ = ۲۵.۰۰%

کمیسیون = $۱۲۵ ÷ $۱۰,۰۰۰ * ۱۰۰ = ۱.۲۵%

نرخ سود = $۵۰۰ ÷ $۱۰,۰۰۰ * ۱۰۰ = ۵.۰۰%

ROI = 25.00% – 1.25% + 5.00% = 28.75%

نکته: وقتی نرخ بازگشت سرمایه ROI مثبت باشد، بازده خالص مثبت است. چرا که سود کل از هزینه‌ها بیشتر بوده است.  ROI منفی نشان‌ دهنده‌ سود کل منفی است و زمانی رخ می‌دهد که هزینه‌ها از سود بیشتر باشند.
 

محاسبه جایگزین نرخ بازگشت سرمایه ROI

به عنوان مثال اگر این سرمایه‌گذار کمیسیون را تقسیم کند، روش جایگزینی برای محاسبه‌  نرخ ROI مطرح خواهد شد. فرض کنید کل کمیسیون به این صورت تقسیم شده باشد: ۵۰ دلار هنگام خرید سهام و ۷۵ دلار هنگام فروش آن.

IVI = $10,000 + $50 = $10,050 

FVI = $12,500 + $500 – $75 = $12,925 

ROI = [($12,925 – $10,050) ÷ $۱۰,۰۰۰] * ۱۰۰ = ۲۸.۷۵% 

منظور از IVI در فرمول بالا، سرمایه‌گذاری اولیه (یا هزینه‌های سرمایه‌گذاری) و منظور از FVI ارزش نهایی سرمایه‌گذاری می‌باشد. محاسبه‌ی ROI سالانه، معایب ROI استاندارد (عدم در نظرگیری مدت‌زمان نگهداشت سرمایه) را از محاسبات حذف می‌کند.

نرخ بازگشت سرمایه سالانه ROI

محاسبه نرخ بازگشت سرمایه ROI سالانه، راه‌ حلی برای حذف محدودیت کلیدی محاسبات ROI استاندارد است. فرمول محاسبه‌ ROI سالانه مانند زیر است:

اگر یک سرمایه‌گذاری فرضی در طی ۵ سال، نرخ نرخ بازگشت سرمایه ROI پنجاه درصدی را به همراه داشته باشد، ROI سالانه، ۱۰% خواهد بود. این میزان از تقسیم ROI کلی بر سال‌های نگهداشت سرمایه به دست آمده است و میزان تقریبی ROI سالانه را نشان می‌دهد. می‌گوییم تقریبی چرا که تأثیر بهره‌ مرکب را در نظر نمی‌گیرد. بهره‌ مرکب در گذر زمان تأثیر غیر قابل‌ اغماضی خواهد داشت. هرچه مدت زمان بیشتر باشد، تفاوت بین میانگین تقریبی ROI سالانه (که از تقسیم ROI کلی بر سال‌های نگهداشت) و میزان واقعی ROI سالانه بیشتر خواهد بود. بر اساس فرمول بالا:

سالانه ROI=[(1+0.50)1/5−۱]×۱۰۰%=۸.۴۵% 

می‌توانید نرخ ROI با زمان نگهداشت کمتر از یک سال را با تبدیل کسری زمان نگهداشت (تقسیم مدت‌زمان بر ۱۲ ماه) محاسبه کنید. به عنوان مثال فرض کنید نرخ ROI سرمایه‌گذاری خاصی طی ۶ ماه، ۱۰% بوده باشد. پس: 

 ROI سالانه = [(۱+۰.۱۰) ۱/۰.۵−۱]×۱۰۰%=۲۱.۰۰%

عدد ۰.۵ در محاسبات بالا، بیانگر ۶ ماه است. 

مقایسه‌ سرمایه‌گذاری‌ها بر اساس نرخ بازگشت سرمایه سالانه

نرخ بازگشت سرمایه ROI سالانه زمانی مفید است که بخواهید میزان بازگشت سرمایه‌ سرمایه‌گذاری‌های مختلف را محاسبه و مقایسه کنید. فرض کنید سرمایه‌ گذاری پنج ساله در سهام X، نرخ ROI پنجاه درصدی و سرمایه‌گذاری سه ساله در سهام Y، نرخ ROI سی درصدی را به دنبال داشته باشد. با استفاده از محاسبات زیر می‌توانید بهترین سرمایه‌گذاری را مشخص کنید:

AROIX= [(1+0.50)1/5−۱]×۱۰۰%=۸.۴۵%

AROIY= [(1+0.30)1/3−۱]×۱۰۰%=۹.۱۴%

منظور از AROIX، نرخ ROI سالانه سهام X و منظور از AROIY نرخ ROI سالانه سهام  Yمی‌باشد. بر اساس این محاسبات، سرمایه‌گذاری روی Y بسیار بهتر است.
 

ترکیب اهرم مالی (Leverage) با ROI

اگر از سرمایه‌گذاری‌تان سود ببرید، با استفاده از Leverage می‌توانید تأثیرات نرخ بازگشت سرمایه ROI را بیشتر کنید. اما اگر ضرر کنید هم همین اثر را خواهد گذاشت و ضررهایتان را افزایش می‌دهد.

فرض کنید سرمایه‌گذاری، هزار سهام از یک شرکت فرضی .Worldwide Wickets Co را به قیمت هر سهام ۱۰ دلار خریداری کرده و این خرید را با حاشیه (margin) ۵۰% انجام دهد؛ یعنی ۵۰۰۰ دلار از سرمایه شخصی هزینه کرده و ۵۰۰۰ دلار از کارگزاری قرض گرفته و حساب مارجین ایجاد کند. این سهام‌ دار، دقیقا یک سال بعد، سهامش را به ارزش ۱۲.۵۰ دلار به فروش می‌رساند. سود سهام این فرد، با زمان نگهداشت یک سال، ۵۰۰ دلار بوده است. به علاوه ۱۲۵ دلار برای کمیسیون معاملاتی (در زمان خرید و فروش) خرج کرده است. به علاوه برای مارجین دریافتی، نرخ بهره‌ ۹ درصدی در نظر گرفته شده است. 

برای محاسبه‌ ROI این مثال خیالی، نکات مهمی وجود دارد که باید در نظر داشته باشید. اول اینکه باید بهره‌ی مارجین (۴۵۰ دلار) را در هزینه‌های کلی لحاظ کنید. سپس باید در نظر بگیرید که سرمایه‌گذاری اولیه اکنون ۵۰۰۰ دلار خواهد بود. چرا که با گرفتن وام مارجین، از اهرم استفاده کرده‌اید.

ROI = [($12.50 – $10)*1000 + $500 – $125 – $450] ÷ [($۱۰*۱۰۰۰) – ($۱۰*۵۰۰)] * ۱۰۰ = ۴۸.۵%

با وجود اینکه بازده خالص این معامله ۴۵۰ دلار کاهش داشته، اما ROI دائما بالاتر از ۴۸.۵۰% خواهد بود (در مقایسه با زمانی که از اهرمی استفاده نکرده و نرخ بازگشت سرمایه‌ ۲۸.۷۵%  را تجربه می‌کنید).

بیایید کمی بیشتر بررسی کنیم. فرض کنید قیمت سهام به جای آنکه تا ۱۲.۵۰ افزایش بیاید، به ۸.۰۰ دلار سقوط کند. در این حالت سرمایه‌گذار تصمیم می‌گیرد که جلوی ضرر را بگیرد و موقعیتش را به طور کامل بفروشد. در این حالت ROI به صورت زیر محاسبه می‌شود:

نرخ بازگشت سرمایه‌ی -۴۱.۵۰% (با اهرم) بسیار بدتر از نرخ -۱۶.۲۵% (بدون اهرم) است.
 

مشکل جریان نقدینگی نامساوی

ممکن است در محاسبات پیشنهاد تجاری‌تان با جریان‌های نقدینگی نامساوی رو به‌ رو شوید. در این حالت نرخ بازگشت سرمایه تان سال به سال متفاوت خواهد بود. محاسبه‌ این نوع ROI پیچیده‌تر است. چرا که باید نرخ بازده داخلی (internal rate of return) یا IRR را هم با استفاده از spreadsheetها و یا ماشین‌حساب محاسبه کنید.

فرض کنید پیشنهاد تجاری را بررسی می‌کنید که سرمایه‌گذاری اولیه $۱۰۰,۰۰۰ را شامل می‌شود (این عدد را در ستون سال صفرم یا “Year 0” و سطر “Cash Outflow” جدول زیر قید می‌کنید). این سرمایه جریان نقدی پنج سال آینده‌تان را فراهم می‌کند (که در سطر جریان نقدی ورودی یا “Cash Inflow” درج می‌شود). در سطر جریان نقدینگی خالص “Net Cash Flow”، جمع اعداد سالانه و cash outflow را درج کنید.

ROI محاسبه شده بر اساس تابع IRR، ۸.۶۴% خواهد بود. ستون آخر جریان نقد کلی پس از ۵ سال را نشان می‌دهد. جریان نقدینگی خالص پنج ساله برای سرمایه‌گذاری $۱۰۰,۰۰۰، $۲۵,۰۰۰ خواهد بود. اگر این $۲۵,۰۰۰ دلار را به میزان مساوی برای هر سال در نظر بگیرید، جدول جریان نقدینگی به صورت زیر خواهد بود:

در این حالت نرخ IRR تنها ۵.۰۰% می‌شود. تفاوت میان این دو IRR – با وجود یکسان بودن سرمایه اولیه و جریان نقدینگی خالص کلی – به زمان‌بندی جریان‌های نقدی ورودی مرتبط است. در حالت اول، جریان ورودی چهار سال اول بزرگ‌تر است. این جریان‌های بزرگ‌تر به دلیل ارزش زمانی پول، تأثیر مثبتی بر IRR گذاشته‌ اند.

مزایای نرخ بازگشت سرمایه ROI

بزرگ‌ترین مزیت ROI، سادگی است. محاسبه و درک ساده‌ ROI سبب شده که این مقیاس به عنوان استانداردی جهانی برای محاسبه سود آوری در نظر گرفته شود. از آنجا که محاسبات این نرخ در تمامی شرایط یکسان هستند، احتمال بدفهمی و کج فهمی بسیار پایین است.

معایب نرخ بازگشت سرمایه ROI

محاسبه ROI معایبی هم دارد. این محاسبات زمان نگهداشت سرمایه را در نظر نمی‌گیرد که به هنگام مقایسه‌ گزینه‌های سرمایه‌ گذاری مشکل‌ ساز خواهد شد. به عنوان مثال، اگر سرمایه‌گذاری X نرخ بازگشت سرمایه‌ ۲۵% و سرمایه‌گذاری Y نرخ بازگشت سرمایه‌ ۱۵% را به دنبال داشته باشد، ممکن است فرض کنید که X بهتر است. اما زمان‌ بندی و مقیاس زمانی هیچ‌ کدام از این پروژه‌ها را نمی‌دانید. ممکن است که ROI پروژه‌ X پنج ساله و ROI پروژه‌ی Y یک‌ساله باشد. با استفاده از ROI سالانه می‌توانید بر این مشکل غلبه کنید.

مشکل بعدی اینکه ROI قابلیت تطابق با ریسک را ندارد. همه می‌دانند که بازگشت سرمایه با ریسک عجین شده است. هرچه بازگشت سرمایه‌ بالقوه بالاتر باشد، ریسک سرمایه‌گذاری هم بالاتر است. در دنیای بورس می‌توانید به وضوح چنین چیزی را ببینید؛ سرمایه‌گذاری روی سهام شرکت های کوچک، در مقایسه با شرکت های بزرگ، بازگشت بالاتر (و ریسک بیشتری) دارد. به عنوان مثال سرمایه‌گذاری که به دنبال بازده پرتفوی ۱۲ درصدی باشد، بیشتر از سرمایه‌گذاری که با هدف بازده ۴ درصدی وارد بازار شده ریسک می‌کند. اگر تنها به ارقام ROI تکیه کرده و به سراغ محاسبه‌ ریسک نروید، نتایجی که می‌گیرید با توقعاتتان متفاوت خواهد بود.

اگر عمداً یا سهواً همه‌ هزینه‌ها را در محاسبات وارد نکنید، نرخ ROI خروجی‌تان اغراق‌ آمیز خواهد بود. به عنوان مثال باید تمامی هزینه‌ها را در محاسبه‌ی ROI خرید و فروش املاک دخیل کنید. بهره‌ی وام، مالیات بر دارایی، بیمه و تمامی هزینه‌های تعمیر و نگهداری شامل خواهند شد. این هزینه‌ها ROI را به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌دهند. بدون وارد کردن این هزینه‌ها، به نرخ ROI اغراق‌ آمیزی خواهید رسید.

در نهایت، ROI هم مانند بسیاری از معیارهای سود آوری، در محاسبه‌ نرخ بازگشت سرمایه، روی سود مالی تمرکز می‌کند. مزایای فرعی (مانند مزایای اجتماعی و محیط زیستی) در ROI دخیل نیستند. معیار جدیدی به نام بازگشت سرمایه‌ی اجتماعی (Social Return on Investment) یا SROI وجود دارد که به سرمایه‌گذاران اجازه می‌دهد تا چنین مزایایی را هم در بررسی‌هایشان دخیل کنند.
 

سخن نهایی

نرخ بازگشت سرمایه ROI معیاری ساده و شهودی است که برای محاسبه‌ سودآوری سرمایه‌گذاری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. ROI هم مانند سایر معیارها معایبی دارد؛ مدت‌ زمان نگهداشت سرمایه و ریسک‌ پذیری را در محاسبات دخیل نمی‌کند. با این وجود – و برخلاف محدودیت‌های مذکور – ROI هنوز هم یک معیار کلیدی است که برای آنالیز، مقایسه و رتبه‌ بندی گزینه‌های سرمایه‌گذاری موجود مورد استفاده قرار می‌گیرد.