زمان خواندن 3.5 دقیقه
منابع اطلاعاتی که به دست می‌آورید را زیر سوال ببرید! با نگاه تفکر انتقادی به مسائل نگاه کنید و واقعیت هر موضوعی را کشف کنید. سوال پرسید مولفه مهم اکتشاف است.
هنوز هم خیلی از افراد هستند که اخبار زرد شبکه‌های اجتماعی را باور می‌کنند. یا مثلاً خیلی از مردم فکر می‌کنند هر چیزی که در قالب کتاب چاپ شود واقعیت دارد و می‌توان به آن اعتماد کرد. ممکن است مخاطبین فرهیخته در مواجهه با این گزاره‌ها تعجب کنند؛ اما چه می‌شود کرد؟ متأسفانه این مسائل واقعیت دارند. خصوصاً در کشور ما!
اگر به دنبال این هستیم که تفکر انتقادی داشته باشیم، باید حواس‌مان باشد که خیلی از منابع اطلاعاتی جهان غیر قابل اعتماد هستند و اطلاعات نادرستی در اختیار مخاطبان خود قرار می‌دهند. بیشتر منابع اطلاعاتی تحت تأثیر شرکت‌ها، سیاستمداران، سازمان‌ها یا دیگر گروه‌های منفعت‌طلب هستند.
در دنیای دیجیتالی امروز، حتی افراد عادی می‌توانند خیلی سریع اخبار جعلی ایجاد کرده و به‌سرعت آنها را منتشر کنند. در چنین شرایطی، تفکر انتقادی دشوارتر می‌شود. چراکه باید منابع اطلاعاتی مختلف را بررسی کرده و بهترین‌ها را انتخاب کنیم.
زیر سؤال بردن منابع یکی از فعالیت‌های مهم در تفکر انتقادی است. چرا؟ چون همۀ منابع اطلاعاتی به یک اندازه معتبر، دقیق یا مرتبط نیستند. اگر منابع مختلف را زیر سؤال نبریم، نمی‌توانیم مراجع نامربوط یا اشتباه را حذف کنیم.
شک کردن به منابع اطلاعاتی به ما کمک می‌کند گزینۀ مرتبط و قابل اعتمادی انتخاب کنیم و درک صحیح‌تری نسبت به دانش فعلی جهان داشته باشیم. بدون تشخیص منبع تفکر انتقادی صحیح، تحلیل و ارزیابی گزاره‌ها امکان‌پذیر نیست. مخصوصاً زمانی که از الگوریتم‌های جستجوی وب استفاده می‌کنیم، خیلی مهم است که بین موارد قابل اعتماد، غیرقابل اعتماد یا جعلی تمایز قائل شویم.
البته این موضوع در دانشگاه کمتر جلوه دارد. چراکه بیشتر دانشجویان از سمت اساتیدشان تشویق می‌شوند از منابع دانشگاهی استفاده کنند. چنین منابعی، قبل از انتشار توسط کارشناسان معتبر بررسی می‌شوند. همین امر دقت ادعاهای مطرح شده در منابع دانشگاهی را تا حدود زیادی تضمین می‌کند.
همه منابع اطلاعاتی برای یک هدف مشابه ساخته نشده‌اند. هدف بعضی از آنها اطلاع‌رسانی یا متقاعدکردن مخاطب است. بعضی‌ها هم برای سرگرمی، هیجان یا گمراه کردن تولید می‌شوند.
با شناسایی هدف منبع تفکر انتقادی می‌توانیم در مورد مفیدبودن آن تصمیم‌گیری کنیم. خصوصاً اگر به دنبال کشف سوگیری‌های منبع اطلاعاتی هستیم، قبل از هر چیز باید هدف از تولید آن را پیدا کنیم. سؤالات زیر به ما کمک می‌کنند هدف منبع تفکر انتقادی را بهتر بشناسیم.
منابعی که دقت بالایی به خرج می‌دهند، از شواهد قابل اعتماد و تأییدشده استفاده می‌کنند. برای تصمیم‌گیری در مورد دقیق بودن منبع تفکر انتقادی می‌توانیم سؤالات زیر را بپرسیم:
برای تصمیم‌گیری در مورد جدید بودن منابع اطلاعاتی می‌توانیم سؤالات زیر را بپرسیم:
پیشرفت تکنولوژی و توسعه روش‌های تحقیقات باعث شده است رشته‌های علوم، فناوری، مهندسی، ریاضیات و پزشکی به سرعت در حال تغییر باشند. برای همین، استفاده از جدیدترین منابع در این حوزه‌ها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. اما در رشته‌های دیگر مثل فلسفه یا تاریخ، بعضاً منابع قدیمیتر ارزش بیشتری دارند.
طبیعتاً منابع اطلاعاتی تفکر انتقادی باید با موضوع موردنظر مرتبط باشند. برای تصمیم‌گیری در مورد مرتبط بودن منابع اطلاعاتی می‌توانیم سؤالات زیر را بپرسیم:
قابل اعتماد بودن نویسنده منبع تفکر انتقادی، تأثیر زیادی در قابل اعتماد بودنِ خود منبع دارد. نویسنده باید از دانش و قدرت مناسب برای صحبت در مورد موضوع برخوردار باشد. طبیعتاً نویسنده‌ای که در حوزۀ تحقیقاتی ما تخصص و تجربۀ کافی را نداشته باشد، از صلاحیت و اعتبار کافی هم برخوردار نخواهد بود.
اگر نویسنده واقعاً در آن حوزه متخصص بوده و از پیشرفت‌های جدید و بهترین روش‌های روز دنیا آگاه باشد، احتمالاً منبع اطلاعاتی هم از استاندارد بالایی برخوردار است.
متأسفانه امروزه شاهد این هستیم که افراد با سطح پایینی از دانش در یک موضوع، اقدام به تهیه و تدوین منابع اطلاعاتی می‌کنند. در چنین شرایطی، به احتمال زیاد منبع اطلاعاتی حاوی مباحث ناقص و نادرستی خواهد بود که قابل اعتماد نیستند. برای بررسی صلاحیت نویسنده می‌توانیم سؤالات زیر را بپرسیم:
علاوه بر تخصص، باید نسبت به اینکه نویسنده وابستگی خاصی نداشته باشد هم مطمئن شویم. خصوصاً در دنیای امروز، نویسندگان وابسته می‌توانند به اعتبار منابع اطلاعاتی آسیب‌های زیادی بزنند. خیلی از نویسندگان دارای علایق سیاسی یا فرهنگی عمیقی هستند که خواسته یا ناخواسته بر کیفیت کارشان تأثیر می‌گذارد. برای زیر سؤال بردن وابستگی نویسنده، می‌توانیم سؤالات زیر را بپرسیم:
تفکر انتقادی یعنی همیشه قرار نیست با منابع اطلاعاتی موافق باشیم و بلافاصله اخبار و شنیده‌ها را بپذیریم. خیلی وقت‌ها منابع اطلاعاتی به صورت جانب‌دارانه تهیه می‌شوند و اطلاعات غلطی منتشر می‌کنند. بررسی هدف، دقت، جدید بودن و صلاحیت نویسنده منبع تفکر انتقادی به ما کمک می‌کند با اطمینان بیشتری به منابع اطلاعاتی تکیه کنیم و تفکر صحیح‌تری داشته باشیم.
تفکر انتقادی چیست؟
(صفحه اصلی)
هدف چیست؟ چرا باید برای تفکر انتقادی هدف داشته باشید؟
منابع اطلاعاتی موجود را زیر سوال ببرید.
استدلال چیست؟ چطور یک استراتژی عالی برای استدلال در تفکر انتقادی بنویسیم؟
منابع مختلف را برای تفکر انتقادی تحلیل کنید.
استدلال دیگران را بررسی کنید.
برای موفقیت در تفکر انتقادی استدلال خودتان را ارائه کنید.
کاربرد تفکر انتقادی در مدیریت کسب و کار
چطور تفکر انتقادی را در خودمان تقویت کنیم؟
تفاوت تفکر انتقادی و منطقی چیست؟
چرا بازاریابها باید یک متفکر انتقادی باشند؟
فهرستی از بهترین کتابهای تفکر انتقادی
جملات تفکر انتقادی
چرا باید منابع اطلاعاتی را زیر سؤال ببریم؟
بدون زیر سؤال بردن منابع اطلاعاتی نمی‌توانیم مراجع قابل اعتماد را تشخیص دهیم. وقتی نسبت به دقت و صحت اطلاعات در دسترس اطمینان داشته باشیم، با آرامش خاطر بیشتری به تفکر انتقادی خواهیم پرداخت.
وقتی قرار است درباره صلاحیت یک منبع اطلاعاتی تصمیم بگیریم، به چه مواردی باید دقت کنیم؟
هدف، دقت، جدید بودن، مرتبط بودن و صلاحیت نویسنده، پنج اصل اساسی در تشخیص یک منبع اطلاعاتی قابل اعتماد هستند.
