زمان خواندن 3.5 دقیقه
مهم‌ترین نکته در تفکر انتقادی این است که بدانید، تحلیل منابع و استدلال‌های موجود به شما کمک می‌کند که بفهمید با چه چیزی روبرو هستید؟! بیایید جزئیات بیشتری را در ین مورد بررسی کنیم.
یکی از ضعف‌های اصلی انسان مدرن، نداشتن قدرت تحلیل است. وقتی مهارت‌های تحلیلی لازم را نداشته باشیم، نمی‌توانیم دربارۀ یک موضوع به شکل انتقادی فکر کنیم. روان‌شناسان معتقدند تسلط بر مهارت‌های تصمیم‌گیری، مدیریت، پیش‌بینی و برنامه‌ریزی، بدون داشتن قدرت تحلیل ممکن نیست. در مقاله «تفکر انتقادی چیست» به طور مفصل توضیح دادیم که یکی از ارکان اصلی بررسی نقادانه مسائل، داشتن قدرت تحلیل موضوعات است.
به کمک تحلیل در تفکر انتقادی و ارزیابی اطلاعات و منابع مختلف، می‌توانیم از کیفیت و صحت آن‌ها مطمئن شویم و به اطلاعات قابل اعتماد دسترسی پیدا کنیم. اگر قادر به تحلیل درست باشیم، به شیوۀ بهتری در جلسات شغلی شرکت خواهیم کرد و حتی در بحث‌های دوستانه و خانوادگی صحبتهای دقیق‌تری خواهیم داشت.
به بررسی دقیق یک مسئله، سپس ارائه توضیح و تفسیر دربارۀ آن، تحلیل یا آنالیز گفته می‌شود. وقتی تصمیم می‌گیریم منبع اطلاعاتی خود را تحلیل کنیم، باید مؤلفه‌های آن منبع مثل استدلال‌ها، ادعاها، دلایل، روشها و شواهد دخیل در آن را به درستی بشناسیم.
علاوه بر شناخت مؤلفه‌ها یا عناصر، باید بدانیم این‌ها چگونه در کنار هم کار می‌کنند تا در نهایت بتوانند یک نکته یا استدلال ارائه دهند. در زمینۀ تفکر انتقادی، تحلیل یک مرحله مقدماتی و کلیدی است که حتماً باید قبل از ارزیابی نهایی انجام گیرد.
تحلیل صحیح به ما کمک می‌کند ارزیابی خود را بر اساس ادراک، استدلال و شواهد انجام دهیم؛ نه فقط بر اساس برداشت‌های اولیه یا استدلال سطحی.
با داشتن قدرت تحلیل، درک و شناخت بهتری از گفته‌های نویسندۀ منبع اطلاعاتی پیدا می‌کنیم. می‌توانیم بفهمیم نحوه برخورد نویسنده با دغدغه‌هایش چگونه بوده؟ با چه روشی به بررسی شواهد و تدوین استدلال‌ها پرداخته؟ اگر روندها، الگوها و شکاف‌های خاصی در منبع اطلاعاتی وجود داشته باشد، با داشتن قدرت تحلیل می‌توانیم آن‌ها را تشخیص دهیم.
برای تحلیل در تفکر انتقادی، باید یک منبع، نظریه یا یک فرایند مشخص را از دیدگاه‌های مختلف مورد بررسی قرار دهیم. این بررسی تا زمانی ادامه پیدا می‌کند که بتوانیم توضیح دقیقی درباره ارتباط اجزای مسئله پیدا کنیم. در اصل، تحلیل در تفکر انتقادی به این معناست که با دیدگاه وسیعی به موضوع نگاه کنیم و بفهمیم یک منبع، نظریه یا فرایند چطور با منابع، نظریات و فرایندهای دیگر ارتباط پیدا می‌کند.
به‌عنوان‌مثال، برای تحلیل یک روش جدید استخراج DNA از سلول‌های گیاهی، باید مراحل مختلف این فرایند را شناسایی کنیم. بعد ببینیم این مراحل چرا انجام می‌شوند و هر کدام چگونه به نتیجۀ نهایی (استخراج DNA) کمک می‌کنند.
یا اگر در حال تحلیل یک مقاله دانشگاهی هستیم، باید بدانیم نویسندگان چگونه استدلال خود را توجیه کرده‌اند و آن را توسعه داده‌اند. نویسندگان حرفه‌ای می‌توانند شواهد و استدلال‌های مختلفی را برای بیان نظر خود ساختاردهی کنند و ما باید این مهارت را از آن‌ها یاد بگیریم.
توجه داشته باشید که تحلیل ما از یک مسئله، قرار نیست از همان ابتدا کامل و بی‌نقص باشد. ممکن است در ابتدا یک ایده، طرح کلی، خلاصه یا یادداشت‌های پراکنده داشته باشیم. این موارد به ما کمک می‌کنند کم‌کم دیدگاه خود را به بخش‌ها یا تصویر بزرگ‌تر توسعه دهیم و فکرمان رفته‌رفته وضوح بیشتری پیدا کند.
برای تحلیل منابع مختلف، باید هدف آن منبع، فرضیات و ساختارش را بررسی کنیم و ببینیم چطور از شواهد و استدلال‌ها استفاده می‌کند و چه محدودیت‌هایی داشته است. در تحلیل استدلال‌های مختلف، باید مواردی مثل ادعای اصلی استدلال، هر گونه ادعای رد شده و استدلال ارائه شده برای تایید ادعاهای مختلف و شواهد به کاررفته برای استدلال را بررسی کنیم.
همچنین اگر بخواهیم روش استدلال را تجزیه و تحلیل کنیم، بهتر است سوالات زیر را بپرسیم:
همچنین وقتی می‌خواهیم شواهد و مدارک را تجزیه‌و تحلیل کنیم، هم بهتر است سوالات زیر را از خود بپرسیم:
در ادامۀ مقاله، به بررسی راهبردها و استراتژی‌های عملی برای تحلیل منابع، استدلال‌ها، فرایندها و شواهد خواهیم پرداخت. خصوصاً اگر استدلال‌های پیچیده یا چندین منبع مختلف را تحلیل می‌کنیم، ابزارهایی مثل ماتریس تحلیلی یا نقشه ذهنی کمک زیادی به ما می‌کنند.
یکی از ابزارهای مفیدی که برای سازماندهی نظریات تحلیلی استفاده می‌شود، ماتریس تحلیلی است. این ماتریس تمام ایده‌ها، متن‌ها و یادداشت‌های ما را جمع‌آوری می‌کند تا آن‌ها را در یک قالب یا چارچوب منظم ارائه دهد. به طور کلی ما دو نوع ماتریس تحلیلی داریم: «ماتریس منبع واحد» و «ماتریس برای چندین منبع».
برای تحلیل در تفکر انتقادی، اگر با یک منبع اطلاعاتی واحد طرف باشیم، باید از نوع اول استفاده کنیم تا بتوانیم افکار خود را سازماندهی کرده و مطمئن شویم همۀ چیزهایی که به آن‌ها نیاز داریم را پوشش داده‌ایم.
در مقابل، برای مقایسه و سازماندهی تحلیل خود پس از مراجعه به چندین منبع، باید نوع دوم را انتخاب کنیم. این نوع ماتریس تحلیلی به ما کمک می‌کند گرفتار تلاطم فکری نشویم و با وجود منابع چندگانه، استدلالی منسجم و منطقی ارائه دهیم.
جدول زیر یک ماتریس منبع واحد را نشان می‌دهد:
| روش‌شناسی | نتایج | استدلال‌های کلیدی | محدودیت‌ها | نقاط قوت |
| هدف از تحقیق چیست؟
سؤالات اساسی تحقیق چه هستند؟ چه نوع تحقیقی است؟ (به‌عنوان‌مثال، کیفی یا کمی؟) روش استفاده‌شده چه بوده؟ (ویژگی‌های کلیدی روش) |
یافته‌های اصلی تحقیق چه بوده است؟ | چه نتایج و استدلال‌هایی از تحقیق استخراج شده؟ | آیا تعصباتی وجود دارد؟
آیا حجم نمونه به اندازه کافی بزرگ است؟ آیا اطلاعات گمشده یا اطلاعات/شواهد نادرستی وجود دارد؟ |
نقاط قوت تحقیق چیست؟ |
انسان موجودی بصری است و اگر یک مسئله به شکل بصری رسم شود، درک بهتری نسبت به آن پیدا می‌کند. منظور از نقشه ذهنی، یک طرح فیزیکی و قابل دیدن است که حول یک موضوع یا مسئله مشخص رسم می‌شود.
خیلی از مدیران و دانشمندان بزرگ جهان برای سازماندهی و نظم بخشیدن به مسائل ذهنی خود از این ابزار استفاده می‌کنند. افرادی که برای مشکلات و دغدغه‌های خود نقشه‌های ذهنی دقیقی رسم می‌کنند، هیچ‌وقت در جزئیات گم نمی‌شوند.
فرض کنیم در یک پروژۀ کاری یا دانشگاهی از ما خواسته شده اطلاعات مشخصی را به طور انتقادی تحلیل کنیم. دقت داشته باشیم که منظور از تحلیل در تفکر انتقادی، توصیف یا خلاصه‌کردن مسئله نیست. بلکه همان‌طور که بالاتر گفتیم، باید مسئله را به اجزای مختلف آن تقسیم کنیم و شیوۀ ارتباط اجزا را مورد بررسی قرار دهیم.
بعد از این مرحله، نوبت به ارائه استدلال و تحلیل شخصی خودمان می‌رسد. نتیجه‌ای که بیان می‌کنیم، نشان‌دهندۀ دیدگاه تخصصی ما به مسئله است. بنابراین باید از این فرصت استفاده کنیم و به مخاطب نشان دهیم چقدر در این موضوع عمیق شده‌ایم و به منابع اطلاعاتی مختلف مراجعه کرده‌ایم.
داشتن قدرت تحلیل، بر نگرش و دیدگاه ما به مسائل و موضوعات مختلف تأثیر قابل توجهی دارد. با کسب مهارت تحلیل انتقادی قادر خواهیم بود به شیوه‌ای منطقی و علمی به مسائل نگریسته و آن‌ها را درک کنیم. در این مقاله پس از تعریف تحلیل در تفکر انتقادی، به دو ابزار کاربردی اشاره کردیم که به کمک آن‌ها می‌توانیم تصمیمات بهتری بگیریم و به شکل مؤثرتری با چالش‌ها و مشکلات مواجه شویم.
تفکر انتقادی چیست؟
(صفحه اصلی)
هدف چیست؟ چرا باید برای تفکر انتقادی هدف داشته باشید؟
منابع اطلاعاتی موجود را زیر سوال ببرید.
استدلال چیست؟ چطور یک استراتژی عالی برای استدلال در تفکر انتقادی بنویسیم؟
منابع مختلف را برای تفکر انتقادی تحلیل کنید.
استدلال دیگران را بررسی کنید.
برای موفقیت در تفکر انتقادی استدلال خودتان را ارائه کنید.
کاربرد تفکر انتقادی در مدیریت کسب و کار
چطور تفکر انتقادی را در خودمان تقویت کنیم؟
تفاوت تفکر انتقادی و منطقی چیست؟
چرا بازاریابها باید یک متفکر انتقادی باشند؟
فهرستی از بهترین کتابهای تفکر انتقادی
جملات تفکر انتقادی
تحلیل یا آنالیز به چه معناست؟
به بررسی دقیق یک موضوع، سیستم یا مسئله به منظور درک و شناخت عناصر و اجزای آن، تحلیل یا آنالیز گفته می‌شود. در فرایند تحلیل، عناصر و اجزای یک موضوع را با توجه به ویژگی‌ها و وابستگی‌های‌شان به یکدیگر مورد بررسی قرار می‌دهیم تا بهترین نتیجۀ ممکن را استخراج کنیم.
ماتریس تحلیلی چیست؟
ماتریس تحلیلی یک جدول کاربردی است که تمام ایده‌ها، متن‌ها و یادداشت‌های ما را جمع‌آوری می‌کند تا آن‌ها را در یک قالب یا چارچوب منظم ارائه دهد. این ماتریس یکی از بهترین ابزارهایی است که برای سازماندهی نظریات تحلیلی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
