هدف در تفکر انتقادی چیست؟| و چرا اهمیت دارد؟

همه فکر می‌کنند. این طبیعت ما انسان‌هاست. اما خیلی از تفکرات ما به حال خود رها شده‌اند و بعضاً مغرضانه، تحریف‌شده، سطحی و ناآگاهانه هستند. کیفیت زندگی ما به کیفیت افکارمان بستگی دارد؛ بنابراین بهتر است هر چه زودتر تفکر انتقادی را یاد بگیریم.

در درس قبل به طور کامل توضیح دادیم که تفکر انتقادی چیست؟ اما نکته اصلی اینجاست که تفکر انتقادی یکی از مهم‌ترین مهارت‌هایی است که در هر جامعه‌ای برای پیشرفت و توسعه فردی ضروری قلمداد می‌شود. این طرز فکر در همه زمینه‌ها از جمله تحصیلی، شغلی، اجتماعی و حتی سیاسی بسیار مهم است.

اما تفکر انتقادی چگونه مزایای بی‌نظیر خود را خلق می‌کند؟ اصلاً چرا باید در عصر سرعت و سطحی‌شدنِ همه چیز، این طرز فکر را جدی بگیریم؟ در این مقاله، به بررسی هدف در تفکر انتقادی در زندگی فردی و اجتماعی خواهیم پرداخت.

تفکر انتقادی و سؤالات بنیادی

وقتی به طور انتقادی در مورد مسائل فکر می‌کنیم، از خودمان سؤالات مهم و بنیادینی می‌پرسیم. سؤالاتی مثل:

• اصلاً مشکل چیست؟ (یا به اصطلاح خودمانی‌تر: دقیقاً قضیه چیه؟)
• الان قرار است به پاسخِ چه سؤالی برسم؟ از پرداختن به این سؤال چه هدفی دارم؟
• کدام دیدگاه‌ها، استدلال‌ها یا مفاهیم را باید موقع فکرکردن به این مشکل در نظر بگیرم؟
• آیا از اطلاعات مرتبط با این سؤال، مشکل یا موضوع درک کافی دارم؟

هدف از پرسیدن این سؤالات اساسی، شناسایی «موضوع» یا «مسئله» است. خیلی وقت‌ها ما انسان‌ها در زندگی‌مان سعی و تلاش بیهوده می‌کنیم. چون اصلاً نمی‌دانیم در حال پاسخ به کدام سؤال یا رفع کدام مشکل هستیم.

در تفکر انتقادی، قبل از هر چیز باید به درکی اساسی از مسئله یا موضوع برسیم و عناصر تشکیل‌دهندۀ آن‌ را مشخص کنیم. همین‌طور که در فرایند تفکر پیش می‌رویم، مراجع فکری خود را زیر سؤال برده و مورد بازجویی قرار می‌دهیم تا در نهایت به مراحل بالاتر تفکر انتقادی _مثل آنالیز، ارزیابی و سنتز_ برسیم.

چگونه باید هدف در تفکر انتقادی را مشخص کنیم؟

پاسخ به سؤالات زیر به ما کمک می‌کند به هدف تفکر انتقادی پی ببریم:

• سؤال، مسئله یا مشکل چیست و چگونه آن را تعریف می‌کنم؟
• آیا برای پیگیری فرایند تفکر، هدفی وجود دارد؟

بیایید با چند مثال از زندگی واقعی، موضوع هدف در تفکر انتقادی را بهتر توضیح دهیم. موقعیت‌های زیادی در زندگی وجود دارد که باید تصمیم‌گیری مهمی انجام دهید. مثلا اینکه بهتر است یک شغل پاره وقت انتخاب کنید یا تمام وقت؟ یا اینکه ترجیح می‌دهید در کلاس‌های حضوری شرکت کنید یا مجازی؟ یا مثلا دوست دارید کسب‌وکار خودتان را راه‌اندازی کنید یا در جایی استخدام شوید؟ این سوالات در واقع همان مساله هستند و باید به کمک تفکر انتقادی به آنها پاسخ دهید.
 

برای پاسخ دادن به تمام این سوالات باید تصمیمات مهمی بگیرید و هدفتان را در فرآیند تفکر انتقادی مشخص کنید؛ چون هر کدام از اینها مزایا و معایب خاص خودش را دارد. مثلا برای اینکه درباره یک شغل تصمیم بگیرید، باید وقت بگذارید و تمام جوانب موضوع را بررسی کنید؛ از جمله جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی و حرفه‌ای کار. در این مواقع، باید از خودتان بپرسید چرا این گزینه برای من بهتر است. حتی پس از اینکه تصمیم گرفتید، باز هم باید به این فکر کنید که این تصمیم در 5 یا 10 سال آینده، چه پیامدهایی برایتان به همراه خواهد داشت. به عبارت ساده‌تر باید زمینه و هدف را در تفکر انتقادی به طور واضح مشخص کنید تا بتوانید تصمیم عاقلانه‌ای گرفته و بهترین نتیجه ممکن را بگیرید.

اهمیت درک موضوع و هدف در تفکر انتقادی

اگر ایده‌های اساسی و موضوع مربوطه را به‌درستی درک نکنیم، تفکر انتقادی کاری دشوار خواهد بود. فرض کنیم قرار است عملکرد یک تیم بسکتبال را نقد و بررسی کنیم. چگونه می‌توانیم انتقادات درستی داشته باشیم، اگر قوانین بازی را ندانیم و قبلاً حتی یک بازی بسکتبال ندیده باشیم؟!

برای معضلات و مشکلاتی که قرار است در زمینه شغلی به طور انتقادی بررسی کنیم، باید مفاهیم مربوط به آن مسئله را درک کرده باشیم. اگر در درک حقایق یا استدلال‌های اساسی مشکل داشته باشیم، قبل از هر چیز باید یک سری مطالعات مرتبط انجام دهیم. یا اگر ایده‌ای برای شروع نداریم، می‌توانیم با استفاده از طوفان فکری یا «نقشه‌برداری ذهنی» (Mind Mapping) ساختار موردنظر را تجسم کنیم.

اهمیت جلسات طوفان فکری در تفکر انتقادی

در واقع، طوفان فکری راهی برای خلق ایده‌های جدید و سازماندهی فکری شما حول یک موضوع است. این روش می‌تواند به صورت یک فهرست ساده، یک طرح کلی یا یک نقشه ذهنی باشد.

برای استفاده از طوفان فکری در تفکر انتقادی، موضوعات و مسائل مختلفی که به ذهن‌تان می‌رسد را فهرست کنید، سپس آنها را مرتب کرده و ارزیابی کنید. حالا می‌توانید به صورت انتقادی روی هر کدام از آنها تمرکز کنید. کلید موفقیت این راهکار، این است که از قضاوت زودهنگام بپرهیزید و هر آنچه به ذهن‌تان می‌رسد، روی کاغذ بیاورید. به این ترتیب، راحت‌تر می‌توانید به مساله یا همان هدف در تفکر انتقادی پی ببرید.
 

در کنار طوفان فکری، نقشه‌برداری ذهنی هم اهمیت زیادی در تفکر انتقادی دارد. نقشه‌برداری ذهنی راهی برای تجسم بصری اطلاعات حول یک موضوع مشخص است. نقشه دهنی ابزاری قدرتمند برای پیدا کردن الگو و ساختار مطلب است. وقتی بتوانید تصویر واضحی از موضوع داشته باشید، بهتر می‌توانید هدف در تفکر انتقادی را تشخیص دهید، چون انسان‌ها بیشتر مایلند به کمک تصاویر، مسائل را درک کنند.

شناسایی دیدگاه‌ها و عناصر مختلف مسئله

بیشتر مسائل یا موضوعاتی که در زندگی شخصی یا شغلی با آن‌ها مواجه می‌شویم، شامل بخش‌های مختلفی هستند. قبل از اینکه به تفکر انتقادی در باب یک موضوع خاص بپردازیم، باید از دیدگاه‌های مختلفی که نسبت به آن موضوع وجود دارد مطلع شویم. چون در غیر این صورت ممکن است یک‌طرفه به قاضی برویم.

با فهرست کردن همه استدلال‌های مرتبطی که قبلاً برای موضوع یا سؤال‌مان وجود دارد، با دید بازتری جلو خواهیم رفت. همین استراتژی باید درباره عناصر و بخش‌های مختلف مسئله هم وجود داشته باشد. فراموش نکنیم هر یک از اجزای مسئله می‌توانند در حمایت یا رد یک استدلال تأثیر داشته باشند.

شناسایی مراجع و شواهد مرتبط با مسئله

بعد از اینکه دیدگاه‌ها و بخش‌های مختلف مرتبط با مشکل را شناختیم، باید شواهد مرتبط با مسئله را شناسایی کنیم. به عبارت دیگر، ببینیم آیا شواهدی برای حمایت از استدلال‌ها یا ایده‌هایی که تاکنون شناسایی کرده‌ایم وجود دارد؟

این شواهد می‌توانند اطلاعاتی از منابع موجود باشند؛ مثل مقالات دانشگاهی که معمولاً حاوی استدلال‌هایی از دیدگاه‌های مختلف هستند. همچنین شواهد می‌توانند اطلاعاتی باشند که از مشاهده، تجربه و یا تمرینات ما جمع‌آوری شده‌اند.

البته خیلی وقت‌ها پی می‌بریم که روش‌های کلاسیک تحقیق و جستجو برای مسئله ما جوابگو نیستند. در چنین شرایطی باید از یک روش تحقیق خلاقانه برای جمع‌آوری یا تولید شواهد استفاده کنیم.

جمع‌بندی

تفکر انتقادی نوعی سبک تفکر برای خود راهبری (Self-Direct) و خود اصلاحی (Self-Correct) است. اگر می‌خواهیم از این طرز فکر به خوبی استفاده کنیم، باید به فرایندی که در این مقاله مطرح کردیم احترام بگذاریم. در ابتدا هدف از تفکر انتقادی را بشناسیم، سپس به موضوع مسئله بپردازیم و دیدگاه‌ها و عناصر دخیل در آن را بررسی کنیم. در پایان، با توجه به استدلال‌ها و شواهد موجود، بهترین تصمیم ممکن را بگیریم.

×

یکشنبه نامه های رایگان دیدار!

با به‌روزترین و علمی ترین مقالات حوزه فروش و ارتباط با مشتری هر یکشنبه قبل از صرف صبحانه منتظر یک ایمیل خوشمزه از طرف ما باشید

• ایمیل